ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ: “Η ΤΕΧΝΗ ΕΙΝΑΙ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΕΤΣΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ”.
Συνέντευξη: Αγγελική Κερπιτσοπούλου
Η Ελένη Ιωαννίδου είναι Ελληνίδα ιατρός — λοιμωξιολόγος και ταυτόχρονα εικαστικός, γνωστή για τη δημιουργική χρήση ληγμένων φαρμάκων ως υλικού τέχνης.
Διετέλεσε διευθύντρια της Παθολογικής/Λοιμωξιολογικής Κλινικής του νοσοκομείου στο Ρέθυμνο.
Τα έργα της έχουν παρουσιαστεί σε εκθέσεις — μεταξύ άλλων, η τελευταία ατομική της έκθεση φέρει τον τίτλο «Χάπι End».
Μέσα από τον συνδυασμό ιατρικής και τέχνης επιδιώκει όχι μόνο να εκφράσει καλλιτεχνικά τις εμπειρίες της, αλλά και να ευαισθητοποιήσει το κοινό σε σημαντικά κοινωνικά ζητήματα.
Διάβασα ότι η ιδέα για τη χρήση ληγμένων χαπιών και καψουλών για εικαστική δημιουργία σάς ήρθε στο Κοινωνικό Φαρμακείο. Ήταν το υλικό που είχατε μπροστά σας αυτό που σας καθοδήγησε ή η ιδέα προϋπήρχε και απλώς βρήκε το έναυσμα για εφαρμογή;
Ξεκάθαρα ήταν το υλικό. Για αρκετά χρόνια στο Ιατρείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης Ρεθύμνου «ανακυκλοφορούσαμε» τα φάρμακα που δεν χρησιμοποιούσαν πια οι πολίτες του Ρεθύμνου και τα δίναμε σε ανθρώπους που τα είχαν ανάγκη. Φυσικά κάποια από αυτά έληγαν. Στο πλαίσιο της λογικής της ανακύκλωσης τα ξεχωρίζαμε από τις συσκευασίες, τις οποίες απορρίπταμε στην ανακύκλωση χαρτιού και αλουμινίου, ενώ τα χάπια και οι κάψουλες πήγαιναν στους ειδικούς κάδους ανακύκλωσης φαρμάκων στα φαρμακεία. Πριν από 6 χρόνια, λοιπόν, διαπίστωσα την απίθανη παλέτα χρωμάτων και σχημάτων που δημιουργούσε αυτός ο σωρός με τα φάρμακα και σκέφτηκα να τα χρησιμοποιήσω ως ψηφίδες.
Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση η εκφραστικότητα των πορτρέτων που απεικονίζονται στα έργα σας. Τα βλέμματα δίνουν την εντύπωση μιας εξωτερικής από το έργο αναζήτησης· βλέμματα έντονα, σίγουρα, σταθερά. Ποια είναι η δήλωση, ίσως, που επιθυμούν να μεταφέρουν; Αυτή η εξωστρέφεια του έργου είναι συνειδητή επιλογή;
Τα πορτρέτα είναι κυρίως πορτρέτα γυναικών. Τις περισσότερες φορές κοιτούν μετωπικά, απευθείας. Η άγρια, αρχέγονη γυναίκα. Η κυρίαρχη γυναίκα που αναδύει δύναμη, είναι ταυτόχρονα βαθιά συνδεδεμένη με τη φύση της και το περιβάλλον. Είναι πολύχρωμη, είναι ευαίσθητη, είναι θηλυκή. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά συγκεντρώνονται και διαχέονται μέσα από το βλέμμα της. Ένα βλέμμα άμεσο, ένα βλέμμα «σκιερό» που εμπεριέχει την εμπειρία τόσων χρόνων καταπίεσης και διακρίσεων αλλά ταυτόχρονα αποτυπώνει την αισιοδοξία που έχει τη βάση της στη γνώση της ζωής.
Τα έργα σας, πέρα από όμορφα, είναι και δηλωτικά. Πώς πιστεύετε ότι λειτουργεί, τόσο στην τέχνη όσο και γενικότερα, ο συνδυασμός ομορφιάς και νοήματος — ένας συνδυασμός που για κάποιους, όχι προσωπικά, θεωρείται αντιθετικός;
Δεν είναι στρατευμένη τέχνη με τη στενή έννοια του όρου, όμως τα περισσότερα έργα εμπεριέχουν ένα εμφανές ή λιγότερο σαφές μήνυμα. Διότι η δημιουργία τους απορρέει από την εσωτερική ανάγκη έκφρασης, που δίνει διέξοδο σε συναισθήματα. Συναισθήματα που δημιουργεί ο πόλεμος, ο πόνος, οι διακρίσεις και τόσα άλλα που βιώνουμε καθημερινά. Μια ανάγκη να επικοινωνήσω αυτά που αισθάνομαι και με βασανίζουν. Πολλές φορές μέσα από την τέχνη παίρνουν μια μορφή που οδηγεί στην «κάθαρση».
Θεωρείτε ότι στην τέχνη επιβάλλεται να ενυπάρχουν κοινωνικές αναφορές ή ότι αποτελεί ένα ξεχωριστό πεδίο; Αν ναι, πώς πιστεύετε, ως δημιουργός, ότι πρέπει να γίνεται αυτό το statement;
Φυσικά και στην τέχνη δεν επιβάλλεται τίποτα, ούτε υπάρχουν πρέπει. Η τέχνη είναι ομορφιά και ελευθερία έκφρασης, και μόνο έτσι μπορεί να λειτουργήσει. Αλλά η έμπνευση του κάθε καλλιτέχνη μπορεί να προέλθει από οποιοδήποτε ερέθισμα — από ένα όμορφο τοπίο, ένα εκφραστικό βλέμμα, κάποιο γεγονός της καθημερινότητας, μέχρι μια καταστροφή, έναν πόλεμο ή μια γενοκτονία. Το συναίσθημα είναι αυτό που οδηγεί και προφανώς δεν μπορεί να είναι αποκομμένο ή να αγνοεί κοινωνικές ανισότητες, συγκρούσεις, ακόμα και την πολιτική με την ευρύτερη έννοια.
Με ένα πολύ έξυπνο γλωσσολογικό/εννοιολογικό παιχνίδι ονομάζετε το πρότζεκτ σας ΧΑΠΙ END. Σε μια πρώτη ανάγνωση, εικάζω ότι το «ευτυχισμένο τέλος» αναφέρεται στην πορεία του υλικού, στο ότι βρήκε — παρά τη φθορά του — έναν νέο λόγο ύπαρξης. Αυτήν τη φιλοσοφία, της έξυπνης επαναχρησιμοποίησης μέσω της αλλαγής, την ασπάζεστε γενικότερα στη ζωή σας; Αν ναι, με ποιον τρόπο και πόσο σημαντική είναι σε μια κοινωνία όπου πολλές φορές νιώθουμε ότι όλα έχουν ημερομηνία λήξης;
Υπάρχει ολόκληρο κίνημα δημιουργίας τέχνης από «περίεργα» υλικά αλλά και ειδικότερα από «σκουπίδια». Ένα μέρος έχει να κάνει με τη φαντασία και ένα άλλο με την πρόσβαση στο υλικό. Αν δεν είχα επαφή με τον υγειονομικό χώρο, ίσως να μην ξεκινούσα με αυτό το υλικό. Έχω δει απίθανα πράγματα να φτιάχνονται με κουρέλια, καπάκια από μπουκάλια, παλιά παιχνίδια, ακόμα και με τις αλουμινένιες συσκευασίες των φαρμάκων.
Η ιδέα της ανακύκλωσης είναι πολύ σημαντική όχι μόνο στην τέχνη αλλά και στη ζωή. Και η ιδέα του κοινωνικού φαρμακείου αυτή ήταν: της χρησιμοποίησης ενός φαρμάκου που για κάποιον ήταν σκουπίδι από κάποιον άλλον που γι’ αυτόν είναι θησαυρός.
Η ιδέα της μεταμόσχευσης οργάνων έχει αποτελέσει βάση για πολλά έργα μου: η ανακύκλωση του ίδιου μας του εαυτού σε ένα άλλο σώμα.
Έχετε τη διπλή ιδιότητα του γιατρού και του εικαστικού. Ποια στοιχεία της κάθε κατηγορίας έχετε εφαρμόσει, με κάποιο τρόπο, στην αντίθετη κατηγορία και πόσο σας βοηθά — ή όχι — αυτή η διπλή ιδιότητα;
Ναι, σίγουρα πλέον θεωρώ ότι κατέχω και τον δεύτερο τίτλο, που είναι βέβαια αρκετά συνυφασμένος με την ιδιότητά μου ως γιατρός. Πολλά χρόνια ασχολούμαι με τα καλλιτεχνικά, όπως η ζωγραφική, αλλά η συγκεκριμένη μορφή εικαστικής δημιουργίας είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ιατρική, όχι μόνο λόγω της χρήσης του συγκεκριμένου υλικού, αλλά και λόγω της θεματολογίας και της υπόγειας σύνδεσης της γιατρειάς, της ανακούφισης και της φροντίδας με το φάρμακο και την «τέχνη ως φάρμακο». Όσον αφορά σε προσωπικό επίπεδο, η τέχνη για μένα λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά, αποφορτίζοντας την ένταση της δουλειάς, μετατρέποντας τον πόνο και την ασθένεια σε δημιουργία και έμπνευση
Η τεχνική σας, στα περισσότερα έργα που είδα, είναι μικτή. Συνδυάζετε την τέχνη του ψηφιδωτού με χρώμα σε συγκεκριμένες επιφάνειες. Ποιο υλικό καθορίζει περισσότερο την πορεία του έργου από την αρχή έως την ολοκλήρωσή του; Σας δεσμεύει η χρήση των συγκεκριμένων υλικών; Έχετε σκεφτεί ποτέ τη χρήση διαφορετικών υλικών;
Το βασικό υλικό είναι τα χάπια και οι κάψουλες. Το χρώμα, συνήθως ακρυλικό, το χρησιμοποιώ είτε για να χρωματίσω τα σκούρα χάπια (μαύρα χάπια είναι εξαιρετικά σπάνια — και λογικό, το μαύρο χρώμα είναι λίγο δυσοίωνο για θεραπεία) είτε για να δημιουργήσω ένα πλαίσιο, μια επιφάνεια που αναδεικνύει το βασικό μου θέμα.
Πολλές φορές τα υλικά συνδέονται, συνδυάζονται, αλληλεπιδρούν και δημιουργούν ένα ενδιαφέρον εικαστικό παιχνίδι. Έχω σκεφτεί να χρησιμοποιήσω και άλλα υλικά, γιατί πάντα υπάρχει χώρος για πειραματισμό.
Τι να περιμένουμε από εσάς στο μέλλον; Κάποια επιθυμία, κάποιο σχέδιο ή κάποια ευχή;
Αν μπορούσα να επιθυμήσω κάτι, θα άλλαζα την παθητικότητα του κόσμου. Βλέπεις γύρω σου μια πραγματικότητα στην οποία όλα καταρρέουν: το δημόσιο σύστημα υγείας, η παιδεία, η δικαιοσύνη, η καθημερινότητα. Ο κόσμος πρέπει ολοένα και περισσότερο να βάζει το χέρι στην τσέπη για οποιαδήποτε παροχή και όλα αυτά μέσα σε ένα σύστημα με πολλή διαφθορά και αναξιοκρατία.
Γύρω μας πόλεμοι, γενοκτονίες, μια παγκόσμια κοινότητα που υποτάσσεται στον νόμο του ισχυρού. Όλοι γκρινιάζουν, αλλά κανείς δεν κάνει τίποτα δυναμικό.
Όσον αφορά τα προσωπικά μου σχέδια, θα συνεχίσω να ασχολούμαι με τα εικαστικά και να πειραματίζομαι με τα υλικά, όσο μου επιτρέπει ο χρόνος και η διάθεσή μου.
Ευχαριστώ ιδιαιτέρως την Ελένη Ιωαννίδου για τη συνομιλία μας και τη Γκέρτα Γιάκου για την άμεση ανταπόκριση και τη διευκόλυνση της επικοινωνίας.
Συνέντευξη:Αγγελική Κερπιτσοπούλου
Η Αγγελική Κερπιτσόπουλου σπούδασε Θεωρία και Ιστορία της Τέχνης στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και συνέχισε με μεταπτυχιακά στη Μουσειολογία και στα Νέα Μέσα.
Την γοητεύει ο τρόπος που η τέχνη ανοίγει δρόμους επικοινωνίας και δημιουργεί συνδέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους.
Εκτός από την αρθρογραφία της για τον πολιτισμό και τη δημιουργικότητα, έχει αναπτύξει και την προσέγγιση Art Beyond Critique, μια προσωπική πρακτική που προάγει την εμπειρία της τέχνης πέρα από την κριτική, με έμφαση στην έμπνευση και τη φαντασία.
.Ακολουθήστε μας
Καθώς και κανάλι στο youtube: : https://www.youtube.com/@thessculture-b4p με ενδιαφέρουσες συνεντεύξεις αλλά και ποικίλα αφιερώματα.
