ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΜΜΟΥΛΙΑΝΗΣ: ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΣΤΕΚΕΙ Η ΨΥΧΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

14 October 2025

Γράφει η Αγγελική Κερπιτσοπούλου

Όταν φτάνεις στην Αμμουλιανή, το βλέμμα σου συναντά το λιμανάκι και το μικρό πέτρινο κτίριο πάνω από αυτό — εκεί που στέκει η ψυχή της ιστορίας. Στην πλατεία, δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, υψώνεται το κτίριο του Λαογραφικού Μουσείου — κάποτε καλογερικό μετόχι, σήμερα χώρος μνήμης και πολιτισμού.

Το 1907 χτίστηκε ως μεταβιβαζόμενη ιδιοκτησία της Μονής Βατοπεδίου, με τη χαρακτηριστική αρχιτεκτονική των μοναστηριακών κτιρίων. Όταν το 1925 το νησί παραχωρήθηκε στους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία — κυρίως από τη Γαλλιμή, το Πασαλιμάνι και τη Σκουπιά — το κτίριο άλλαξε χρήση. Μετατράπηκε σε δημοτικό σχολείο: το ισόγειο φιλοξενούσε τραπεζαρία και μαγειρεία για το συσσίτιο, ενώ στον επάνω όροφο λειτουργούσαν τάξεις διδασκαλίας. Οι ήχοι της καμπάνας και των μαθητών αντηχούσαν ως τη δεκαετία του ’60.

Λίγα βήματα πιο πέρα υπάρχει ένα δεύτερο πέτρινο κτίσμα, σήμερα σιωπηλό. Τότε, αποτέλεσε προσωρινή στέγη προσφύγων και στη συνέχεια χώρος κοινωνικών εκδηλώσεων: λέσχη, κινηματογράφος, θεατρικές παραστάσεις και εορτές.

Σήμερα, το μουσείο εκτείνεται σε δύο επίπεδα: στο ισόγειο φιλοξενείται η λαογραφική συλλογή του Πολιτιστικού Συλλόγου, ενώ στον επάνω όροφο στεγάζονται οι λειτουργίες της κοινότητας.

Πριν το 1925, η Αμμουλιανή ήταν μετόχι της Μονής Βατοπεδίου. Όταν παραχωρήθηκε ως στέγη στους πρώτους πρόσφυγες, το νησί αποκτούσε νέο πρόσωπο — αλλά οι άνθρωποί του δεν άφησαν πίσω τις ρίζες τους. Έφεραν μαζί τους ενδύματα, υφαντά, τεχνικές, πίστη, έθιμα και τη βαθιά σχέση τους με τη γη και τη θάλασσα.

Σήμερα, η κοινότητα του νησιού αριθμεί περίπου 600 μονίμους κατοίκους, που με σεβασμό φροντίζουν την κληρονομιά των προγόνων τους.

Το μουσείο δεν είναι απλώς βιτρίνα — είναι αναπαράσταση μικρασιατικού αρχοντικού, με ζωντανή παρουσία. Στις προθήκες και τους χώρους του θα συναντήσεις:

τα προικιά και ενδυμασίες που χρησιμοποιήθηκαν στις πρώτες δεκαετίες μετά το ξεριζωμό,

την ατμόσφαιρα του σαλονιού με έπιπλα και αντικείμενα καθημερινής χρήσης,

παλιές φωτογραφίες από τη ζωή στα παράλια της Προποντίδας και τα πρώτα χρόνια της Αμμουλιανής,

έναν αργαλειό, ξυλουργικά εργαλεία, αποστακτήρα για τσίπουρο — τεχνικά όργανα που μαρτυρούν τη δημιουργία και την επιβίωση,

εκκλησιαστικά κειμήλια και ιερά αντικείμενα που οι πρόσφυγες έφεραν μαζί τους, ως σύμβολα πίστης και συνέχειας.

Κάθε ύφασμα, κάθε εργαλείο, κάθε εικόνα μοιάζει να ψιθυρίζει μια ιστορία: για τις παλιές αυλές, τα σπίτια που έμειναν πίσω, τις νέες αρχές και την καθημερινότητα που ξαναχτίστηκε.

Το μουσείο της Αμμουλιανής δεν κοιτάει μόνο πίσω — στρέφει το βλέμμα μπροστά. Οι εκθέσεις, οι ξεναγήσεις και οι δράσεις του επιχειρούν να μεταδώσουν την ιδέα πως η μνήμη είναι ζωντανό κομμάτι της ταυτότητάς μας.

Στους διαδρόμους του μουσείου, η Γαλλιμή ζωντανεύει: σε ένα φόρεμα που μοιάζει να κιτρινίζει από τον ήλιο της προσφυγιάς, σε ένα εργαλείο που κρατά το στίγμα της δουλειάς, σε μια φωτογραφία που κοιτάζει διαπεραστικά μέσα από τον χρόνο. Η ιστορία της απώλειας γίνεται ιστορία δημιουργίας.

Το Λαογραφικό Μουσείο Αμμουλιανής δεν είναι απλά ένας χώρος. Είναι ψυχή, είναι μνήμη, είναι μουσείο που αναπνέει — ένας ύμνος στη συνέχιση, στην ταυτότητα και στην αγάπη για τον πολιτισμό που ταξίδεψε μαζί με τους ανθρώπους του και άνθισε σε νέες όχθες.

Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον Μορφωτικό Σύλλογο Αμμουλιανής και κυρίως την Αναστασία Κιάκη και την Άννα Πανταζάκη, καθώς και τις υπόλοιπες κυρίες της παρέας για τις πληροφορίες, την προθυμία τους και την ευγένεια τους, αλλά και για τους υπέροχους κουραμπιέδες.

Γράφει η Αγγελική Κερπιτσοπούλου

Η Αγγελική Κερπιτσοπούλου γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη.

Σπούδασε Θεωρητικός & Ιστορικός της τέχνης στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας και το πρώτο μεταπτυχιακό της στην Ψηφιακή Κουλτούρα & Νέα Μέσα στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης.

Πρόσφατα απέκτησε το δεύτερο Μεταπτυχιακο της Δίπλωμα στη Μουσειολογία & Διαχείριση Πολιτισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Κύρια ερευνητικά της ενδιαφέροντα είναι τόσο η κοινωνική αλλαγή μέσα από την τέχνη, όσο και αλληλεπίδραση των νέων τεχνολογιών σε αυτή και στο Νέο Μουσείο.