ΜΑΡΙΑ ΚΟΥΓΙΟΥΜΤΖΗ:”ΟΤΑΝ ΔΙΑΒΑΖΕΙΣ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΝΕΣΑΙ,ΕΙΣΑΙ,ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ”
Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης
H Mαρία Κουγιουμτζή είναι μια σεβάσμια κυρία των γραμμάτων της χώρας μας. Η παρουσία της δε στα λογοτεχνικά περιοδικά είναι συνεχής, ενω το έργο της έχει εκτιμηθεί δεόντως από το αναγνωστικό κοινό και τους κριτικούς. Γεννήθηκε το 1945 στη Θεσσαλονίκη, όπου και ζει. Η Μαρία Κουγιουμτζή είναι ίσως η πλέον ενδιαφέρουσα γυναίκα διηγηματογράφος στην Ελλάδα. Έχει εκδώσει τις συλλογές διηγημάτων Άγριο βελούδο (2008, βραβεία διηγήματος του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, και του περιοδικού Διαβάζω), Γιατί κάνει τόσο κρύο στο δωμάτιό σου; (2011), Όλα μπορούν να συμβούν μ’ ένα άγγιγμα (2016, Κρατικό Βραβείο Διηγήματος) και το μυθιστόρημα Κι αν δεν ξημερώσει; (2013). Έχει συμμετάσχει στον συλλογικό τόμο Ιστορίες βιβλίων (2014). Το διήγημά της «Ο βάλτος» (από τη συλλογή Όλα μπορούν να συμβούν μ’ ένα άγγιγμα) έχει συμπεριληφθεί στην Ανθολογία του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (2020), η οποία περιλαμβάνει κείμενα συγγραφέων που διακρίθηκαν στα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία. Αφορμώμενος από την κυκλοφορία του νέου της βιβλίου «Νύχτες πυρετού» (2020), ο Ευθύμιος Ιωαννίδης του Thessculture συνομίλησε μαζί της με σκοπό να τη γνωρίσουμε καλύτερα…
Είστε μια καταξιωμένη συγγραφέας, και το έργο σας έχει εν γένει εκτιμηθεί. Αλήθεια, ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς και ποια έργα αισθάνεστε ακόμη και τώρα πως έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην πορεία σας ως αναγνώστρια, αλλά και ως συγγραφέα;
Πολλοί συγγραφείς με γοήτευσαν και με σημάδεψαν. Από τους Έλληνες, o Βαλτινός, η Ζατέλη, η Δημουλά, ο Κοτζιάς, φυσικά ο Βιζυηνός, ο Παπαδιαμάντης και από τους ξένους, ο Ντοστογιέφσκι, ο Κάφκα, ο Προυστ και το πρώτο βιβλίο που διάβασα σε ηλικία επτά χρονών «Τα καπνοτόπια.» Δεν ξέρω να σας πω τι κατάλαβα τότε, αλλά ξέρω τι αισθάνθηκα. Τα σπλάχνα του κόσμου και του ανθρώπου.
Έχετε γράψει δύο μυθιστορήματα και τρεις συλλογές διηγημάτων. Η γραφή σε κάθε βιβλίο αποτελεί διέξοδο επικοινωνίας θα λέγατε ή και όχημα μνήμης;
Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Τα περιέχει χωρίς να το επιδιώκει. Είναι η γοητεία της Γραφής και του Μύθου. Το άνοιγμα του εσωτερικού κόσμου. Ο έρωτας για τη ζωή. Τη ζωή που την περιορίζει αφόρητα η πραγματικότητα. Η φαντασία εναποθέτει τα αβγά της στην πραγματικότητα να τα γονιμοποιήσει.
Στην εποχή της ταχύτητας, της δυναμικής εναλλαγής των εικόνων και της επιφάνειας των πραγμάτων ποιον ρόλο καλείται να υπηρετήσει η λογοτεχνία;
Αυτόν που υπηρετούσε πάντα. Ανοίγει τον κόσμο, δημιουργεί καινούργιους, τους γεμίζει αισθήματα, και κινητοποιεί, όταν κινητοποιεί, πιο ουσιαστικά τη σκέψη και ίσως τη στάση του ανθρώπου πάνω στα αιώνια προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα. Την αδικία, τη βία, το ασίγαστο πάθος της εξουσίας και το ατελείωτο βάσανο και βασανισμό του καθημερινού ανθρώπου. Μιλά εξ ονόματός τους. Τους δίνει ζωή και πρόσωπο. Και ίσως ένα μικρό σπρώξιμο να αγωνιστούν για να υλοποιήσουν τα όνειρά τους. Μέσα στα βιβλία υπάρχει μια Ηθική πέραν της ηθικής, χωρίς κανόνες και αποκλεισμούς που εναγκαλίζεται όλους τους ανθρώπους.
Ο κόσμος μας αλλάζει ραγδαία. Μέσα σε αυτόν ο συγγραφέας πώς υπάρχει, πώς συμπεριφέρεται; Είναι εύκολο να απομονώνεται για να γράψει;
Ο συγγραφέας δεν είναι ένας ξεχωριστός άνθρωπος. Είναι όπως όλοι. Ίσως έχει κι αυτός έναν προκαθορισμένο ρόλο. Δεν υπάρχει λόγος να απομονώνεται. Αντίθετα πρέπει να κινείται μέσα στον κόσμο, να επικοινωνεί, να ζει στο «πετσί» του τα προβλήματα που μας κατακλύζουν, για να μπορεί όταν συγκεντρωθεί να τα επεξεργαστεί, να τα προβάλλει μέσα από την ανθρώπινη σκοπιά και όχι σαν καταγγελία ή επιθετικό διδακτισμό. Πρέπει να είναι ανοιχτός στις ανθρώπινες αδυναμίες και δυνατότητες, στις ανθρώπινες ανάγκες που διαμορφώνουν καταστάσεις. Ο ρόλος του δεν είναι, – ούτε μπορεί – να διορθώσει τον κόσμο, άλλωστε όσοι το προσπάθησαν τον έκαναν χειρότερο. Όλοι αυτοί έχουν, ή νομίζουν ότι έχουν, καλές προθέσεις και όλοι διαψεύδονται. Φαίνεται πως ο Κόσμος έχει σχέδια για τον εαυτό του, πέρα από μας. Πιθανόν μας χρησιμοποιεί για δικούς του σκοπούς, για τη συνέχειά του. Όποια και αν είναι αυτή.
Κυρία Κουγιουμτζή, ένας συγγραφέας γράφει άραγε για το κοινό του, για τον εαυτό ή και για τα δύο; Συνιστά ουσιαστικά μια λύτρωση για τον λογοτέχνη η συγγραφική διαδικασία και πόσο εύκολη τελικά ή επίπονη είναι;
Νομίζω πως γράφει χωρίς να ξέρει γιατί, αλλά μάλλον γράφει και για τους δύο λόγους. Όμως κυρίως για το ίδιο το έργο. Η ανάγκη όχι απλώς της δημιουργίας αλλά της εμφάνισης της και όσο είναι δυνατόν της τελειότητάς της. Η δημιουργία, κάθε είδους, είναι έμφυτη μέσα μας. Την ώρα της γραφής είναι αυτοσκοπός. Μετά ακολουθούν τα άλλα δύο. Φυσικά είναι επίπονη διαδικασία αλλά και απείρως σαγηνευτική. Είναι ένας έρωτας εν εξελίξει.
Ποια είναι η άποψή σας για τα ηλεκτρονικά βιβλία; Πιστεύετε πως αποτελούν βάσιμη απειλή για τη βιωσιμότητα του παραδοσιακού βιβλίου;
Το βιβλίο είναι ένα. Σε όποια μορφή κι αν παρουσιάζεται. Είναι πιο καλαίσθητο και άμεσο το παραδοσιακό από πλευράς εμφάνισης, αλλά το περιεχόμενο είναι το ίδιο σημαντικό ή ασήμαντο. Νομίζω πως όλα είναι θέμα συνήθειας Όπως συνηθίσαμε να γράφουμε στον υπολογιστή εγκαταλείποντας το μολύβι, και τν γραφομηχανή. Οι νέες γενιές έχουν τόσο εξοικειωθεί ηλεκτρονικά που σε λίγα χρόνια θα έχει επικρατήσει αυτό το μέσον ανάγνωσης. Άλλωστε και η εμφάνιση των ηλεκτρονικών βιβλίων έχει ίσως περισσότερες δυνατότητές να καταπλήξει και να γοητεύσει μέσω της τεχνολογίας. Οι δυνατότητες του άυλου είναι άπειρες και έχουν το προνόμιο μιας διαρκούς ελευθερίας.
Ο Άμος Οζ γράφει στην «Ιστορία αγάπης και σκότους πως «μέσα από τα βιβλία μαθαίνεις την ποικιλομορφία και την πολυπλοκότητα της ζωής… Τα βιβλία σου ξεκλειδώνουν τα μυστικά του κόσμου… Σε ταξιδεύουν… Σου δείχνουν εναλλακτικές…». Πού θα μας ταξιδέψει αλήθεια το νέο βιβλίο σας «Νύχτες πυρετού»;
Ακριβώς. Το βιβλίο ξεκλειδώνει κυρίως τον μυστικό, υποσυνείδητο εαυτό, και όχι μόνο. Δίνει τη δυνατότητα μιας ελευθερίας που δεν σου παρέχει ο πραγματικός κόσμος. Τον επεκτείνει όπως στα όνειρα όπου γίνονται τα πιο ευφάνταστα και ανορθόδοξα πράγματα. Αυτόν τον κόσμο παρουσιάζω όσο μπορώ στο Νύχτες Πυρετού. Την πολυεπίπεδη πολυπλοκότητα της ζωής και του ανθρώπου. Τον σπηλαιώδη λαβύρινθο της σεξουαλικότητάς του.
«Γιατί πέρα από τις πράξεις του, (ανθρώπου) υπάρχουν με μεγαλύτερη ίσως παρουσία ή μη πράξεις του. Οι επιθυμίες του, τα όνειρά του, ενύπνια και μη. Όλα αυτά που τον ενώνουν και τον χωρίζουν από το πλήθος του κόσμου. Του κόσμου που δεν μπορεί να ορίσει τον χώρο του, γιατί χώρος για κανέναν δεν υπάρχει παρά μόνον ένας, και μοναδικός για όλους. Του θανάτου. Της ανυπαρξίας. Ο συγγραφέας ετοιμάζει με το έργο του έναν χώρο για τον άνθρωπο: το χώρο της ζωής. Μια αιωνιότητα πέραν του εφήμερου και διαμέσου του».
Όταν διαβάζεις ένα βιβλίο γίνεσαι, είσαι, όλοι οι άνθρωποι.
Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξη, στην εποχή του άκρατου υλισμού και της τεχνολογικής κυριαρχίας μοιάζει ο άνθρωπος να υπάγεται διαρκώς σε ρόλους, κανόνες και πλαίσια δίχως ταυτότητα και με το πνεύμα σε πλήρη σύγχυση. Πιστεύετε πως υπάρχουν ακόμη ευκαιρίες κυρίως για τους νέους ανθρώπους; Θα τα καταφέρουμε;
Πάντα ο κόσμος περνούσε με άγνωστη ταυτότητα μέσα στη σύγχυση των γεγονότων. Ο νέος άνθρωπος αν δεν εξοντωθεί από μόνος του, θα είναι ίσως τελείως διαφορετικός και επώδυνα ίδιος γιατί η ιστορία κάνει κύκλους, επαναλαμβάνεται συλλαβίζοντας το ίδιο σενάριο με διαφορετικά λόγια. Ότι τώρα μπαίνουμε άοπλοι σε μια νέα εποχή, με δυνατότητες άγνωστες, αυξάνοντας τους κινδύνους της αποπροσωποίησης αλλά και τις επαναλαμβανόμενες ελπίδες για αναβάθμιση της ζωής μας, είναι γεγονός.
«Αλήθεια, είμαστε ένας κόκκος σκόνης μέσα στο χάος, ώστε όλα αυτά να είναι σημαντικά και ασήμαντα στο ίδιο βαθμό. Υπάρχει μία ισότητα που εξισώνει παν υπαρκτό και ανύπαρκτο πέραν αξίας. Η ανάπτυξη και η καταστροφή ίσως ανήκουν στους άγραφους νόμους, στο DNA του σύμπαντος κόσμου. Δηλαδή του μηδενός.»
Τελικά ο άνθρωπος ως γενική έννοια πάντα επιβιώνει. Βρίσκει τρόπους. Εκτός αν ήρθε η ώρα να αντικαταστεί, πράγμα που ίσως πλησιάζει. Ο homo virtoualis ανασαίνει πλάι μας. Τον διακρίνουμε με ελπίδα και απελπισία. Κι απ’ την άλλη μια άρρωστη μειοψηφία μας χειραγωγεί, χωρίς να υποψιάζεται πως είναι η ίδια χειραγωγούμενη από την Άγνωστη Αρχή του Κόσμου.
«Κοιτάξτε, δύο αγοράκια παίζουν παιχνίδια καταστροφής με το PlayStation τους. Χωρίς να το ξέρουν μπαίνουν μέσα στο νόημα του κόσμου. Κι είναι τόσο χαρούμενα, ξεφωνίζουν από την απόλαυση του παιχνιδιού. Του παιχνιδιού που θα τα καταπιεί.».
Ό,τι είναι γραμμένο σε εισαγωγικά είναι αποσπάσματα από το βιβλίο.
Ευχαριστώ πολύ την κυρία Κουγιουμτζή για την πολύ ενδιαφέρουσα συνομιλία μας και της εύχομαι καλή συνέχεια στην ήδη σπουδαία συγγραφική της διαδρομή.
Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης
Xαίρετε, είμαι ο Ευθύμιος, είμαι φιλόλογος και συντάκτης της πολιτιστικής ιστοσελίδας Thess culture.gr. Aγαπώ πολύ τη μουσική, τις τέχνες, την ανάγνωση και το θέατρο, ενώ συνεντεύξεις μου και κριτικές μου έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στον ηλεκτρονικό τύπο. Διαχειρίζομαι παράλληλα τις σελίδες «Ορθογραφία και ορθοέπεια», «Βιβλιοφιλία και βιβλιολογία» και υπήρξα επί πολλά έτη ενεργό μέλος και συντονιστής στις λέσχες ανάγνωσης των βιβλιοθηκών του Δήμου Κορδελιού- Ευόσμου.
