ΚΡΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ “ΕΑΛΩ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ” ΤΗΣ ΡΟΥΛΑΣ ΠΑΤΕΡΑΚΗ

Κριτική: Ευθύμιος Ιωαννίδης

Βρεθήκαμε στο «Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης» για να παρακολουθήσουμε την performance «Η Θεσσαλονίκη εάλω» σε δραματουργική διασκευή και σκηνοθεσία της Ρούλας Πατεράκη. Η κορυφαία κυρία του θεάτρου αξιοποιώντας υλικό από τα χρονικά των αλώσεων της Θεσσαλονίκης (εκδ. Άγρα, Αθήνα 2010), δραματοποίησε επιλεγμένα αποσπάσματα από τις προσωπικές αυτοβιογραφικές ιστορικές αφηγήσεις του ιερέα Ιωάννη Καμινιάτη και του ιερέα Ιωάννη Αναγνώστη.

Στον αύλειο χώρο του πανέμορφου και φιλόξενου Μουσείου, μεταλλικά δοχεία με τριαντάφυλλα δεσπόζουν στον χώρο. Έπειτα από λίγο μια μαυροφορεμένη σεβάσμια κυρία εισέρχεται από τη δεξιά είσοδο, διασχίζει τη σκηνή και κάθεται σε ένα δοχείο κραδαίνοντας τα φώτα που το περιέβαλαν. Η παράσταση αρχίζει…

Το έργο:

Η δραματουργία της performance «Εάλω Θεσσαλονίκη» έχει ως αφετηρία τα «Χρονικά των αλώσεων της Θεσσαλονίκης», βιβλίο που έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις Άγρα και το οποίο πραγματεύεται τα γεγονότα που έζησαν τρεις κληρικοί-αυτόπτες μάρτυρες των αλώσεων της Θεσσαλονίκης. Πιο συγκεκριμένα,ο πρώτος κληρικός είναι ο Ιωάννης Καμινιάτης, ο οποίος, ως δραματικός αφηγητής, διηγείται την άλωση από τους Σαρακηνούς πειρατές το 904 μ.Χ. όπου Σαρακηνοί πειρατές της Κρήτης εμφανίζονται ξαφνικά μπροστά στα τείχη της συμβασιλεύουσας, λεηλατούν την πόλη και αιχμαλωτίζουν τους κατοίκους της. Ο δεύτερος είναι ο Ιωάννης Αναγνώστης, ο οποίος διηγείται την άλωση του 1430 (15ος αι.) από τους Τούρκους του Μουράτ. Αυτή είναι και η τελευταία άλωση της πόλης. Έκτοτε η Θεσσαλονίκη θα παραμείνει υποδουλωμένη υπό οθωμανικό ζυγό, μέχρι το 1912, όταν, έπειτα από 782 χρόνια απελευθερώνεται από τον ελληνικό στρατό. Η τρίτη άλωση που αναφέρεται στα χρονικά αφορά στον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ευστάθιο και η δραματουργία δεν ασχολείται με αυτήν. Η μετάφραση των χρονικών είναι του Χάρη Μέσση, τα σχόλια και η εισαγωγή του Paolo Odorico.

Η παράσταση:

Αντλώντας πιο συγκεκριμένα ελεύθερα υλικό από τα «Χρονικά των αλώσεων της Θεσσαλονίκης» (εκδ. Άγρα, Αθήνα 2010), η παράσταση δραματοποιεί επιλεγμένα αποσπάσματα από τις προσωπικές αυτοβιογραφικές ιστορικές αφηγήσεις του ιερέα Ιωάννη Καμινιάτη και του ιερέα Ιωάννη Αναγνώστη. Αυτόπτες μάρτυρες αμφότεροι στις δύο από τις τρεις ιστορικές αλώσεις της μητέρας πόλης, αναζήτησαν καταφύγιο στη βάσανο της γραφής.

Οι συγκινητικές άλλωστε αφηγήσεις τους για τον παραλογισμό της καταστροφής και την ερήμωση του πολέμου, οι οποίες επαναλαμβάνουν, παρά τις διαφορές τους στον χρόνο, την ίδια εικόνα, χαρακτηρίζονται μάλιστα για την αμεσότητα της δράσης και τον ζωντανό στοχασμό τους, ιδρυτικές διαρρήδην και αδήριτες προϋποθέσεις του θεατρικού είδους και δη του σωματικού θεάτρου το οποίο έχει υπηρετήσει με αξιοθαύμαστο σεβασμό και ακραιφνή προσήλωση η σπουδαία καλλιτέχνις, Ρούλα Πατεράκη. Οι αφηγήσεις μάλιστα του Ιωάννη Καμινιάτη και του Ιωάννη Αναγνώστη, πάνω στις οποίες στηρίζεται η performance «Εάλω Θεσσαλονίκη», έχουν μεγάλη σχέση με αυτήν τη βία, που αφανίζει σώματα, δημιουργεί ποικίλες εκρήξεις, έντονους κραδασμούς και αλυσιδωτές αντιδράσεις, που ορίζουν και νοηματοδοτούν το σωματικό θέατρο. Το σώμα βάλλεται έτσι, οιστρηλατείται από τον πόλεμο και μέσα από τον θρηνητικό σπαραγμό που οδηγεί στον οδυρμό του –με έναν πολύ περίεργο τρόπο– γίνεται σκληρό, απόκρυφο, καθόλου αναγνωρίσιμο, θαρρείς και καθηλώνεται σε εποχές που μόνο πίνακες αναπαραστατικής ζωγραφικής μπορούν να αποδώσουν.

Μέσα λοιπόν σε μια σκηνική λιτότητα, το δίχως άλλο μινιμαλιστική, διάστικτη από τενεκέδες και τριαντάφυλλα προτάσσεται ο σχηματισμός ενός χάρτη της πόλης. Πέντε ηθοποιοί-performers, ένας άντρας, ο Θανάσης Δόβρης, και τέσσερις γυναίκες, η Δήμητρα Χατούπη, η Nάντια Μουρούζη, η Ευανθία Κουρμούλη και η χορεύτρια Μπέττυ Δραμισιώτη με αρμόζοντα κοστούμια που δικαιώνουν και οπτικοποιούν σε τέλειο βαθμό το πνεύμα αυτής τα οποία επιμελήθηκε η Μαριλένα Καλαϊτζαντωνάκη, περιστρέφονται γύρω από τις «μικροτοπογραφίες τριαντάφυλλου που είναι η Θεσσαλονίκη». Τα τριαντάφυλλα άλλοτε είναι η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, άλλοτε η Αχειροποίητος, τα Κάστρα, η Ροτόντα. Σημαδιακά μνημεία της πόλης, ναοί και πύλες, όπου μπροστά τους σφαγιάστηκαν οι Θεσσαλονικείς. Μνημεία βίας, ωμότητας και πένθους. Επομένως: τριαντάφυλλα.

Οι ερμηνείες

 Οι ηθοποιοί, με ανεπαίσθητες διαφοροποιήσεις, κυρίως ως προς τις φωνητικές τους δυνατότητες, αποδείχθηκαν ισόπαλοι συναγωνιστές. Πιο συγκεκριμένα ο Θανάσης Δόβρης με προσεκτική μάλιστα και καλοδουλεμένη άρθρωση, απόλυτα εστιασμένος στις επιταγές του ρόλου του, έχει μια αδιαφιλονίκητη δυναμική και στιβαρή παρουσία σε λόγο και κίνηση στον διπλό ρόλο του αφηγητή που δανείζει το σώμα του στους δύο συγγραφείς για να χαριτωθούμε τα νάματα της δραματικής τους αφήγησης, που αναφέρεται στην άλωση της πόλης.

Στο ίδιο μήκος κύματος η Δήμητρα Χατούπη με αρωγό της την πολύ καλή της άρθρωση, την άριστη φυσική της κατάσταση και το ταλέντο της που ξεχειλίζει ξεδιπλώνει επί σκηνής με αξιοθαύμαστη φυσικότητα τον κομβικό της μίας εκ των τριών σαλών. Σκιαγραφεί έτσι με αξιοθαύμαστη πειστικότητα και με πλήρως ελεγχόμενες υπερβολές, τον ψυχικό κόσμο της τραγικής αυτής ηρωίδας, με συνεχώς μάλιστα διαφοροποιούμενες αποχρώσεις του λόγου της, βυθίζοντας με την ερμηνεία της τον θεατή το δίχως άλλο σε ένα πέλαγος ιλαροτραγικής συγκίνησης. Η Νάντια Μουρούζη από την άλλη στον ρόλο της έτερης σαλής με εκφραστική άνεση και περισσή δεξιοτεχνία αποδείχτηκε πολύ ικανή και εύστοχη σκηνοθετική επιλογή. Την τριπλέτα των σαλών ερμηνευτριών συμπληρώνει και κλείνει η ικανότατη Ευανθία Κουρμούλη, η οποία δημιούργησε ένα αρμονικό ταίριασμα και αποτέλεσμα με τους συμπρωταγωνιστές της χαρίζοντάς μας μια ακριβέσταστη ερμηνεία.

Ιδιαίτερη αναφορά οφείλουμε, ωστόσο, στην Μπέττυ Δραμισιώτη η οποία κατορθωσε να μεταδώσει όλα όσα είχε να διοχετεύσει ως παρουσία με την αέρινη, λεπτεπίλεπτη και βελούδινη κίνησή της όλο το εύρος των ζοφερών συναισθημάτων που προκαλεί ο εξαναδραποδισμός μιας ευημερούσας πόλης.

Συμπερασματικά, στο Μουσειο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης παρακολουθήσαμε μια προσεκτικά δομημένη παράσταση/performance με μεγάλες αρετές. Η σχέση λόγου και αρμονίας της κίνησης δημιούργησαν ωσαύτως ένα επάλληλο στρώμα που τελικά αφομοίωσε το υλικό των αφηγήσεων, μετουσιώνοντάς τες σε μια σύνθεση, όπου όλα τα δομικά συστατικά της να παίρνουν νέα πνοή και να επανασυστήνονται διάφανα πάνω στις τεχνοτροπίες των «αγγελικών ρήσεων» της αρχαίας ελληνικής Τραγωδίας· παίρνοντας τη μορφή δραματικών μονολόγων μεγάλης εξωστρέφειας με έμφαση στο σώμα και στη φωνή. Ο Καμινιάτης ως εκ τούτου, αλλά και ο Αναγνώστης, μολονότι αναπνέουν, ζουν και κινούνται στο Βυζαντινό γίγνεσθαι, φαντάζουν με την αρωγή των ταλαντούχων συντελεστών τόσο σύγχρονοι τόσο σημερινοί…

.

Κριτική :Ευθύμιος Ιωαννίδης

Xαίρετε, είμαι ο Ευθύμιος, είμαι φιλόλογος και συντάκτης της πολιτιστικής ιστοσελίδας Thess culture.gr. Aγαπώ πολύ τη μουσική, τις τέχνες, την ανάγνωση και το θέατρο, ενώ συνεντεύξεις μου και κριτικές μου έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στον ηλεκτρονικό τύπο. Διαχειρίζομαι παράλληλα τις σελίδες «Ορθογραφία και ορθοέπεια», «Βιβλιοφιλία και βιβλιολογία» και υπήρξα επί πολλά έτη ενεργό μέλος και συντονιστής στις λέσχες ανάγνωσης των βιβλιοθηκών του Δήμου Κορδελιού- Ευόσμου.