TOP

25 ΜΑΡΤΙΟΥ 1821 – ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ -ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ 25/3

Άρθρο της Άννας Ψυχογιού

Η Ελληνική Επανάσταση ή Επανάσταση του 1821 ήταν η ένοπλη εξέγερση την οποία διεξήγαγαν επαναστατημένοι Έλληνες εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με σκοπό την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας και τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους.

Η αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων εντοπίζεται κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, περί τον 13ο έως 15ο αιώνα, αλλά οι απαρχές του ελληνικού εθνικού κινήματος που οδήγησε στην Επανάσταση εμφανίζονται πολλούς αιώνες αργότερα, στην ώριμη φάση του νεοελληνικού Διαφωτισμού το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Την περίοδο αυτή η διάδοση της παιδείας συνοδεύτηκε με τη διάδοση -αρχικά μεταξύ των Ελλήνων που ζούσαν στις παροικίες της Δυτικής Ευρώπης και είχαν φιλοδυτικό προσανατολισμό – της ιδέας της ύπαρξης ενός ελληνικού έθνους, που συνδεόταν με την αρχαία Ελλάδα και δικαιούταν χωριστή πολιτική ύπαρξη. Μία από τις οργανώσεις που δημιουργήθηκαν μέσα σε αυτό το ιδεολογικό και πολιτικό κλίμα ήταν η Φιλική Εταιρεία, μια μυστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τρεις Έλληνες εμπόρους, με σκοπό την προετοιμασία μιας ελληνικής επανάστασης. Οι Φιλικοί είχαν αρχικά περιορισμένη επιτυχία, οικειοποιούμενοι, όμως μια παράδοση ορθόδοξων προφητειών για την ανασύσταση της ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και αφήνοντας να εννοηθεί ότι είχαν τη στήριξη της τσαρικής Ρωσίας, κατάφεραν εν μέσω μιας κρίσης της εμπορικής ναυτιλίας από το 1815 και εξής, να προσεταιρισθούν τα παραδοσιακά ελληνορθόδοξα στρώματα.

Τον Φεβρουάριο του 1821 ο αρχηγός της Εταιρείας, Αλέξανδρος Υψηλάντης, εισέβαλε στη Μολδοβλαχία ενώ τον επόμενο μήνα οι Φιλικοί δημιούργησαν επαναστατικές εστίες από τη Μακεδονία ως την Κρήτη. Οι επαναστάτες αφορίστηκαν από τη σύνοδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως αλλά οι οθωμανικές αρχές προχώρησαν σε σφαγές αμάχων και εκτελέσεις προυχόντων συμπεριλαμβανομένου του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’. Ο επαναστατικός αναβρασμός εκείνων των ημερών ήταν τόσο μεγάλος που καθιστούσε πια επικίνδυνη την αναβολή της εξέγερσης ενώ από τις 14 έως τις 20 Μαρτίου έλαβαν χώρα σε διάφορες περιοχές της Πελοποννήσου επιθέσεις εναντίον Μουσουλμάνων, στις 23 καταλήφθηκε από Μανιάτες και άλλους οπλαρχηγούς η Καλαμάτα, όπου συγκροτήθηκε η «Μεσσηνιακή Γερουσία ή Σύγκλητος » με επικεφαλής τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Αργότερα, οι πελοποννησιακές δυνάμεις με επικεφαλής το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη πολιόρκησαν το κάστρο της Τριπολιτσάς, την οποία και κατέλαβαν. Η εκστρατεία του Υψηλάντη απέτυχε και σε σύντομο χρονικό διάστημα τα οθωμανικά στρατεύματα έσβησαν τις περισσότερες από τις επαναστατικές εστίες της ηπειρωτικής Ελλάδας όμως οι επαναστάτες κατάφεραν να υπερισχύσουν στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και σε πολλά νησιά του Αιγαίου.

Germanos, Metropolitan of Patras, Blessing the flag of Revolution, Theodoros Vryzakis, 1865, 16,4×1,26m, oel on canvas. National Art Gallery and Alexandros Soutzos Museum, Athense? ??e???d??? S??t???

 Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της επανάστασης. Θεόδωρος Βρυζάκης, 1865. Απεικόνιση του θρύλου της Αγίας Λαύρας.

Τα επόμενα δύο χρόνια οι Έλληνες εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία των Οθωμανών να επικεντρωθούν στην επανάσταση λόγω των πολλαπλών ανοιχτών μετώπων που είχαν (με το κυριότερο μέρος του στρατού να πολεμάει τους Πέρσες στα βάθη της Μικράς Ασίας) νίκησαν τις στρατιές που έστειλε εναντίον τους ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β’, οργανώθηκαν πολιτικά και συνέστησαν προσωρινή κεντρική διοίκηση, η οποία επέβαλε την εξουσία της στους επαναστατημένους μετά από δύο εμφυλίου πολέμους. Οι οθωμανικές δυνάμεις με τη συνδρομή του Ιμπραήμ Πασά της Αιγύπτου κατάφεραν να περιορίσουν σημαντικά την επανάσταση αλλά η πτώση του Μεσολογγίου, το 1826, σε συνδυασμό με το κίνημα του Φιλελληνισμού, συνέβαλαν στη μεταβολή της διπλωματικής στάσης των ευρωπαϊκών Μεγάλων Δυνάμεων, που είχαν αντιμετωπίσει με δυσαρέσκεια το ξέσπασμα της επανάστασης. Η διπλωματική ανάμιξη της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας και η ένοπλη παρέμβασή τους με τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, τη γαλλική εκστρατεία του Μοριά και το ρωσοτουρκικό πόλεμο συνέβαλαν στην επιτυχή έκβαση του αγώνα των Ελλήνων, αναγκάζοντας την Πύλη να αποσύρει τις δυνάμεις της αρχικά από την Πελοπόννησο και έπειτα από τη Στερεά Ελλάδα και τις Κυκλάδες.

Το 1827 επιλέχτηκε ως πρώτος Κυβερνήτης της Ελληνικής Πολιτείας ο Ιωάννης Καποδίστριας, που ως τη δολοφονία του το 1831 ασχολήθηκε με την αναδιοργάνωση στο εσωτερικό και την προώθηση των ελληνικών θέσεων στο εξωτερικό. Από το 1827 και εξής συνομολογήθηκε μια σειρά συνθηκών και τελικά η ελληνική ανεξαρτησία αναγνωρίστηκε το 1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Τα σύνορα του νέου κράτους οριστικοποιήθηκαν το 1832 στη γραμμή Αμβρακικού-Παγασητικού και αναγνωρίστηκαν τον ίδιο χρόνο με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης. Μετά από χίλιες μάχες και μεγάλες ανθρώπινες απώλειες, το κράτος που προέκυψε ήταν περιορισμένο εδαφικά δίχως να περιλαμβάνει όλα τα εδάφη που κατοικούνταν από ελληνικούς πληθυσμούς. Ως πολίτευμα καθορίστηκε η μοναρχία, και μετά την άρνηση τού Σάξονα πρίγκιπα του Οίκου της Σαξονίας-Κόμπουργκ Λεοπόλδου, βασιλιάς διορίστηκε ο Βαυαρός πρίγκηπας Όθωνας, που έφτασε στην Ελλάδα το 1833. Το σύνθημα της επανάστασης, «Ελευθερία ή θάνατος» έγινε το εθνικό σύνθημα της Ελλάδας και από το 1838 η 25η Μαρτίου, επέτειος εορτασμού της έναρξής της επανάστασης, καθιερώθηκε ως ημέρα εθνικής εορτής και αργίας.

Ο όρκος, ελαιογραφία του Δ. Τσόκου (1849)

Ο Διαφωτισμός και οι επαναστάσεις που προηγηθήκανε σε Ευρώπη και Αμερική προετοίμασαν το έδαφος για την Ελληνική επανάσταση καθώς ενέπνευσαν το αίτημα για εθνική αυτοδιάθεση με την ίδρυση ανεξάρτητου αλλά και ευνομούμενου, κατά τα σύγχρονα πρότυπα, ελληνικού εθνικού κράτους. Η επίδραση των ριζοσπαστικών ιδεών που ξεπήδησαν από την γαλλική επανάσταση ήταν τόσο έντονη που αρκετοί ερευνητές χαρακτήρισαν την ελληνική επανάσταση, περισσότερο ως έκφραση ενός γενικότερου φιλελεύθερου αναβρασμού παρά ως μια πατριωτική εξέγερση.

Οι ιδεολογικές ανακατατάξεις στην Ευρώπη που γεννήθηκαν λόγω του Διαφωτισμού, πέρασαν και επηρέασαν την Οθωμανική αυτοκρατορία. Οι Σουλτάνοι υιοθετήσαν μερικές μεταρρυθμίσεις επηρεασμένες από τον διαφωτισμό. Παρότι αναιμικές, βοήθησαν τις ελληνικές ελίτ να αναπτυχθούν εμπορικά, οικονομικά και πολιτικά. Αυτή η πολύπλευρη ανάπτυξη σε αρκετά κέντρα μαζί με την ανάπτυξη ενός διεθνούς δικτύου επικοινωνίας των Ελλήνων, έκανε δυνατή την πολυκεντρική, πολύμορφη, πολυεθνική επανάσταση του 1821.

Στην ανάπτυξη του επαναστατικού ρεύματος, ο Ρήγας Βελεστινλής και Αδαμάντιος Κοραής, συνέβαλαν σημαντικά. Ο πρώτος, κυρίως από την Βιέννη, έκδωσε αρκετά συγγράμματα, όπως ο Θούριος, όπου εξέφραζε τους πόθους για την Ελευθερία, όλων των λαών της Βαλκανικής, μετασχηματίζοντας τις αξίες του Διαφωτισμού που αναπτύχθηκαν στην Γαλλία, σε πολιτικό πρόγραμμα στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Στη Βιέννη ίδρυσε μια μυστική εταιρεία στις αρχές της δεκαετίες του 1790. Είχε ετοιμάσει ένα επαναστατικό σχέδιο για να ανατραπεί ο Σουλτάνος και το υπερασπιζόταν την ιδέα ενός κράτους που θα αντηχούσε τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης “Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφότητα”, ωστόσο, γρήγορα συνελήφθη από τις Οθωμανικές αρχές και εκτελέστηκε. Ο Κοραής, αυτόπτης μάρτυρας των επαναστατικών διαδικασιών στην Γαλλία, καλούσε με το συγγραφικό του έργο (Αδελφική Διδασκαλία, Άσμα ΠολεμιστήριονΣάλπισμα Πολεμιστήριον κ.α.) σε επανάσταση καθώς επίσης αντιτασσόταν στις νουθεσίες που εξέδιδε μαζικά το Πατριαρχείο ενάντια στις αξίες του Διαφωτισμού και τηνs επαναστατική προοπτική. Πιθανόν να συνέγραψε και το Ελληνική Νομαρχία, ένα έργο που συνδύαζε τον αντικληρικισμό με τον πόθο της απελευθέρωσης και είχε σημαντική επίδραση ανάμεσα στους Έλληνες.

Οι σύγχρονοι Έλληνες προβλήθηκαν, αρχικά από έναν περιορισμένο κύκλο διανοουμένων του Διαφωτισμού, ως απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Σε αυτό συνέτεινε ο θαυμασμός των Δυτικών για την αρχαία Ελλάδα και η εμφάνιση τον καιρό εκείνο ανάμεσα σε λόγιους και περιηγητές της Δύσης του πολιτισμικού και λογοτεχνικού κινήματος του Φιλελληνισμού, οι κλασικιστές και ρομαντικοί εκπρόσωποι του οποίου προσδοκούσαν την αναγέννηση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού με την απελευθέρωση των συγχρόνων Ελλήνων. Οι εκπρόσωποι του ελληνικού εθνικού κινήματος, το κίνημα δηλαδή που αναπτύχθηκε από τον Διαφωτισμό και καλούσε για απελευθέρωση, διαχώριζαν τους σύγχρονους Έλληνες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τους αλλόθρησκους και αλλόγλωσσους κυριάρχους τους, την εξουσία των οποίων κατήγγειλαν ως αυθαίρετη και παράνομη, και ταυτίζονταν με τους ετερόδοξους Χριστιανούς της Ευρώπης. Αυτή η ταύτιση συνάντησε τη σφοδρή αντίθεση της Εκκλησίας. Η Εκκλησία μεριμνούσε για την προστασία της Ορθόδοξης κοινότητας από τις πολιτισμικές και ιδεολογικές αλλαγές που επέφερε ο Διαφωτισμός και την ενότητά της, που έθεταν σε κίνδυνο οι ριζοσπαστικές ιδέες περί αυτοδιάθεσης των λαών. Υπερασπιζόμενη οικουμενικά και θεοκρατικά ιδεώδη, είχε αντιταχθεί στην κοσμική και τοπικά περιορισμένη εθνική ιδεολογία και ακολουθούσε πολιτική νομιμοφροσύνης στην κοσμική εξουσία του Σουλτάνου, την οποία θεωρούσε μέρος του σχεδίου της θείας πρόνοιας για την προστασία των Ορθοδόξων από την αιρετική Δύση. Πάντως το ελληνικό εθνικό κίνημα, ήταν το πρώτο εθνικό κίνημα που εμφανίστηκε στην ανατολική Ευρώπη και σε μη χριστιανικό περιβάλλον, εκείνο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η ισχύς της οποίας την περίοδο αυτή μειωνόταν, καθώς δεν κατάφερνε να συμβαδίσει με τον εκσυγχρονισμό άλλων κρατών.

Αλέξανδρος Υψηλάντης (1776-1807) Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης (12 Δεκεμβρίου 1792 – 31 Ιανουαρίου 1828) ήταν Έλληνας πρίγκιπας, στρατιωτικός, λόγιος και αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας.Το 1810 κατατάχτηκε με το βαθμό του ανθυπίλαρχου (ανθυπολοχαγός του Ιππικού) στο σώμα των εφίππων σωματοφυλάκων του Τσάρου Αλέξανδρου Α΄ της Ρωσίας. Διακρίθηκε στους πολέμους κατά του Ναπολέοντα, όπου στη μάχη της Δρέσδης, (27 Αυγούστου 1813), έχασε το δεξί του χέρι (21 ετών). Το 1814-1815 συμμετείχε και αυτός ως μέλος της αυτοκρατορικής ακολουθίας στο Συνέδριο της Βιέννης με το βαθμό του υποστράτηγου.
Κληρονόμος των μεγάλων παραδόσεων και προσπαθειών της οικογένειας των Υψηλάντηδων, είχε θέσει ως μεγάλο σκοπό και όνειρο της ζωής του την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους. Εξ αυτού και ο φλογερός ενθουσιασμός του και η μεγάλη φαντασία του εύκολα μπορούσαν να τον παρασύρουν σε πολύ παράτολμα εγχειρήματα. Μάλιστα, στο Συνέδριο της Βιέννης, εξέφρασε την άποψη ότι το ζήτημα των Ελλήνων είναι υπόθεση του χριστιανισμού και του ανθρωπισμού που θα πρέπει να αναχθεί σε υπόθεση όλων των Βασιλικών Αυλών της Ευρώπης.
Ο Υψηλάντης εκδίδει προκήρυξη ανεξαρτησίας, περνάει τον ποταμό Προύθο στις 22 Φεβρουαρίου 1821 και υψώνει τελικά τη σημαία της Επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και συγκεκριμένα στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας, δύο μέρες αργότερα, στις 24 Φεβρουαρίου εκδίδοντας επαναστατική προκήρυξη με τον τίτλο Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος. Συγκροτείται ο Ιερός Λόχος αποτελούμενος από 500 σπουδαστές. Στις 4 Μαρτίου οι Έλληνες ναυτικοί κυριεύουν και εξοπλίζουν 15 πλοία, ενώ στις 17 Μαρτίου ο Υψηλάντης υψώνει τη σημαία στο Βουκουρέστι, αντιμετωπίζοντας το στρατό τριών πασάδων στο Γαλάτσι, το Δραγατσάνι, τη Σλατίνα, το Σκουλένι και το Σέκο (Γεωργάκης Ολύμπιος και Ιωάννης Φαρμάκης). Ο στρατός του Υψηλάντη καταστράφηκε στη μάχη του Δραγατσανίου στις 7 Ιουνίου 1821 και υποχώρησε προς τα αυστριακά σύνορα. Ο Υψηλάντης παραδόθηκε στους Αυστριακούς, φυλακίστηκε και απελευθερώθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1827. Η κλονισμένη υγεία του δεν του επέτρεψε έκτοτε να βοηθήσει το επαναστατημένο έθνος. Δύο μήνες μετά την αποφυλάκισή του στις 31 Ιανουαρίου 1828 πέθανε στη Βιέννη.

Ανδρέας Μεταξάς ( 1790-1860 ) Αγωνιστής του 1821, φιλικός και πολιτικός από το Αργοστόλι.

Ανδρούτσος Γεώργιος (+ 1851) Ναυτικός από τις Σπέτσες. Διέθεσε το ιδιόκτητο πλοίο του για την Επανάσταση.

Ανδρούτσος Οδυσσέας ( 1790-1825) Οπλαρχηγός της Επανάστασης του 1821 από την Ιθάκη ή την Πρέβεζα. Στις 8 Μαΐου 1821 κλείστηκε στο Χάνι της Γραβιάς και απασχόλησε εκεί τον Ομέρ Βρυώνη στον οποίο προκάλεσε μεγάλες απώλειες. Κατέλαβε (1821-1822) την Ακρόπολη και έγινε αρχιστράτηγος.

Αρβάλης Παναγιώτης (+ 1821) Φιλικός και αγωνιστής από την Τρίπολη. Έλαβε μέρος στην μάχη του Λεβιδίου.

Αργυρίου Γεωργαντάς Αγωνιστής του 1821 από τη Έφεσο. Πολέμησε στην Κρήτη, Ναύπακτο, Μεσολόγγι, Θήβα και Χίο.

Αρματολοί και Κλέφτες Γενική ονομασία των ενόπλων Ελλήνων κατά τη διάρκεια, ιδίως της Τουρκοκρατίας. Οι Κλέφτες και οι Αρματολοί αποτέλεσαν τον πυρήνα για τη δημιουργία των δυνάμεων που έδρασαν στην Επανάσταση του 1821.

Ασημάκης Ζαΐμης (+1826) Φιλικός και αγωνιστής του 1821. Λέγεται ότι έδωσε πρώτος τη διαταγή για την έναρξη της Επανάστασης (18 Μαρτίου 1821). Ο Ασημάκης Ζαΐμης ήταν πατέρας του Ανδρέα Ζαΐμη του επιφανέστερου ίσως εκπροσώπου της γνωστής οικογένειας Ζαΐμη. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Γρηγόριο Δικαίο το 1819. Πριν από την Ελληνική Επανάσταση ως προύχοντας των Καλαβρύτων φέρεται να επισκέφτηκε των Αλή πασά των Ιωαννίνων προτείνοντάς του να επαναστατήσει εναντίον του Σουλτάνου. Ο Ασημάκης Ζαΐμης ήταν αυτός που έδωσε την άδεια στον τότε σωματοφύλακά του Χοντρογιάννη, να πραγματοποιήσει ένα από πρώτα κτυπήματα εναντίον των Τούρκων στις 16 Μαρτίου 1821 στην τοποθεσία «Χελωνοσπηλιά» της Λυκούριας Καλαβρύτων. Πρώτος σήκωσε το λάβαρο της επανάστασης στην Αγία Λαύρα. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης διατέλεσε μέλος της Πελοποννησιακής Γερουσίας.

Άστιγξ, Φραγκίσκος Άμπνεϋ (Hastings, 1794-1828) Άγγλος αξιωματικός του ναυτικού και θερμός φιλέλληνας. Με το ατμήλατο πλοίο ”Καρτερία” πήρε μέρος σε πολλές ναυτικές επιχειρήσεις με μεγάλη επιτυχία (Βόλος, Βασιλάδι κ.ά.). κατά την από θάλασσα επίθεση στο Μεσολόγγι και το Αιτωλικό (1828), τραυματίστηκε βαριά και μετά μια εβδομάδα πέθανε στη Ζάκυνθο.

Βαρβάκης Ιωάννης (1747-1825) Εθνικός ευεργέτης από τα Ψαρά ή από το Αϊβαλί της Μ. Ασίας. Διέθεσε μεγάλα ποσά για τον Αγώνα του 1821. κατέβηκε στην Ελλάδα το 1825, αλλά κατά την επιστροφή του στη Ρωσία αρρώστησε και πέθανε στη Ζάκυνθο.

Γεννάδιος Γεώργιος (1786-1854) Μεγάλος Δάσκαλος του Γένους, ηπειρωτικής καταγωγής. Φιλικός. Πήρε μέρος στον Αγώνα οργανώνοντας σχολεία, συγκεντρώνοντας στρατό, πολεμώντας.

Γερμανός Παλαιών Πατρών (κατά κόσμον Γεώργιος Γκόζιας, 1771-1826) Ιεράρχης, μητροπολίτης Παλαιών Πατρών (της σημερινής Πάτρας), ένας από τους κυριότερους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1821.

Δημήτριος Υψηλάντης (1793-1832) Ηταν στρατιωτικός και αγωνιστής της επανάστασης του 1821. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και ήταν δεύτερος γιος του Ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας και γόνου εύπορης και ισχυρής Φαναριώτικης οικογένειας Κωνσταντίνου Υψηλάντη. Αδελφός του ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας. Στάλθηκε στην Γαλλία για να σπουδάσει σε στρατιωτικές σχολές και στη συνέχεια κατατάχθηκε στην αυτοκρατορική φρουρά του Τσάρου στην Πετρούπολη, φτάνοντας έως τον βαθμό του λοχαγού. Το 1818 μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία. Με την έναρξη της επανάστασης ανέλαβε να αντιπροσωπεύσει τον αδελφό του, Αλέξανδρο Υψηλάντη, ως πληρεξούσιος του Γενικού επιτρόπου Αρχής στην Πελοπόννησο. Στις 20 Ιουνίου του 1821 ανέλαβε την αρχιστρατηγία των επαναστατών και προσπάθησε να οργανώσει τακτικό στρατό. Στις 20 Δεκεμβρίου 1821 άρχισε τις εργασίες της η A’ Εθνική Συνέλευση και στις 15 Ιανουαρίου 1822 εκλέχθηκε πρόεδρος του Bουλευτικού. Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα έλαβε μέρος στην πολιορκία του Ναυπλίου και του Άργους, στην εκστρατεία εναντίον της Αθήνας, στη μάχη των Δερβενακίων, στη μάχη στους Μύλους της Λέρνης και στην μάχη στην Πέτρα της Βοιωτίας. Με την έλευση του Ιωάννη Καποδίστρια ο Υψηλάντης διορίστηκε στρατάρχης του στρατού και ανέλαβε την οργάνωσή του και τη μετατροπή του σε τακτικό στρατό με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Απεβίωσε στο Ναύπλιο. Η πόλη Υψιλάντι (Ypsilanti) στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ πήρε το όνομά του.

Δημητσάνα Κωμόπολη της Αρκαδίας. Στις παραμονές της Επανάστασης του 1821 έγινε το κέντρο της Φιλικής Εταιρείας για την Πελοπόννησο, ενώ οι 14 μπαρουτόμυλοί της έγιναν το κυριότερο κέντρο ανεφοδιασμού των επαναστατών με πυρομαχικά.

Διάκος, Αθανάσιος (1788-1821) Ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης, από τη Μουσουνίτσα της Παρνασσίδος. Το πραγματικό επώνυμο ήταν Μασανέτας ή Γραμματικός – το προσωνύμιο οφείλεται στην ιδιότητά του. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και έγινε οπλαρχηγός και αρματολός Λιβαδειάς. Την 1η Απριλίου 1821 κήρυξε την Επανάσταση στη Λιβαδειά και, μαζί με τους Δυοβουνιώτη, Πανουργιά κ.α. ξεκαθάρισε σχεδόν όλη τη Στερεά από τους Τούρκους. Ο Διάκος κατέλαβε τη γέφυρα της Αλαμάνας (Σπερχειού) κοντά στις Θερμοπύλες και περίμενε τον Ομέρ Βρυώνη. Στη μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκαν σχεδόν όλοι οι Έλληνες μαχητές (γύρω στους 300) και ο Διάκος, τραυματίας, πιάστηκε αιχμάλωτος. Αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει και γι’ αυτό θανατώθηκε με ανασκολοπισμό.

Δικαίος (ή Φλέσσας) Γρηγόριος, επιλεγόμενος Παπαφλέσσας (1786-1825) Κληρικός, αγωνιστής του 1821 από τους διασημότερους (το παρωνύμιο Φλέσσας ή Παπαφλέσσας το πήρε επειδή κάποτε, διαβάζοντας τον Απόστολο, είπε προς ”Εφεσίους Επιστολής” αντί ”προς Εφεσίους”). Επειδή ήλθε σε σύγκρουση με τους Τούρκους, έφυγε από την Πελοπόννησο και κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη όπου χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία (1818) της οποίας έγινε ένας από τους φλογερότερους απόστολους. Όταν ο Ιμπραήμ εισέβαλε στην Πελοπόννησο, ο Παπαφλέσσας αντιμετώπισε τα στρατεύματα του Ιμπραήμ. Η μάχη (20 Μαΐου 1825) κράτησε μια ολόκληρη μέρα και κατέληξε στην εξόντωση του Παπαφλέσσα και των ανδρών του. Ο ηρωικός θάνατος του Παπαφλέσσα εντυπωσίασε πολύ τον Ιμπραήμ.

Ιγνάτιος (1766-1828) Μητροπολίτης Άρτης και Ναυπάκτου, κατά κόσμον Ιωάννης Μπάμπαλος, και μετά Πρόεδρος των Εκκλησιών Ουγγαροβλαχίας (είναι περισσότερο γνωστός ως Ιγνάτιος Ουγγαροβλαχίας). Ήταν πιθανώς από τα δρώντα μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες θρησκευτικές και εθνικές μορφές των προεπαναστατικών και επαναστατικών χρόνων.

Καβελάρη (ή Βούλγαρης) Δημήτριος Αγωνιστής του 1821 και οπλαρχηγός.

Καλάβρυτα Κωμόπολη της Πελοποννήσου, που παρότι είναι γεωγραφικά βόρεια Αρκαδία και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, εν τούτοις αρχικά εντάχθηκε στο Νομό Αχαϊοήλιδας και στη συνέχεια στο νομό Αχαΐας. Στο διάστημα 9-22 Μαρτίου 1821 στο κοντινό μοναστήρι της αγ. Λαύρας, έγιναν όλες οι τελικές διαβουλεύσεις για την επικύρωση των αποφάσεων της Βοστίτσας (26-30 Ιανουαρίου 1821) αναφορικά με την άμεση έναρξη της επανάστασης. Η μάχη των Καλαβρύτων ξεκίνησε στις 17 Μαρτίου 1821 και τελείωσε μετά από 5 ημέρες, δηλαδή στις 21 Μαρτίου 1821 με κατάληψη της πόλεως, αιχμαλώτιση φρουράς και πυρπόληση τεμένων και οθωμανικών οικιών. Η πόλη απελευθερώθηκε 1η πανελληνίως και δεν ανακαταλήφθηκε από τους Οθωμανούς. Σύμφωνα με τα αρχεία της εθνικής Παλιγγενεσίας το 1822, υπήρξε απόφαση να οριστεί ως το κεντρικό στρατόπεδο των επαναστατημένων, κάτι που τελικά δεν υλοποιήθηκε.

Κανάρης Κωνσταντίνος (Κωνσταντής, 1790/93 ή 1795-1877) Θρυλική φυσιογνωμία του Αγώνα του 1821, πυρπολητής και μετά ναύαρχος, υπουργός και πρωθυπουργός της Ελλάδας από τα Ψαρά.

Καντακουζηνός Αλέξανδρος (+1841) Αγωνιστής του 1821, απόγονος της μεγάλης βυζαντινής οικογένειας των Καντακουζηνών.

Καποδίστριας, Ιωάννης (κόμης, 1776-1831) Ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας και διακεκριμένος πολιτικός και διπλωμάτης, από την Κέρκυρα.

Καραϊσκάκης, Γεώργιος (ή Καραϊσκος, 1782-1827) Κορυφαίος αγωνιστής του 1821 και στρατηγός, περίφημος για την ανδρεία του.Καρατζάς, Ιωάννης (Γέρων ή Πρίγκηψ Καρατζάς, 1760-1844) Ηγεμόνας της Βλαχίας, από τη μεγάλη φαναριώτικη οικογένεια των Καρατζάδων, ηπειρωτικής καταγωγής.Καραχρήστος, Βλάσιος Αγωνιστής του 1821, από το Βάλτο Αμφιλοχίας του νομού Αιτωλοακαρνανίας.
Κάρολος Ι’ (1757-1836) Βασιλιάς της Γαλλίας από το 1824 έως το 1830, εγγονός του Λουδοβίκου ΙΕ’ και αδελφός του Λουδοβίκου ΙΣΤ’ και του Λουδοβίκου ΙΗ’, με τον τίτλο κόμης του Αρτουά. Υποστήριξε με χρήματα την Ελληνική Επανάσταση και έστειλε στην Ελλάδα τον στρατηγό Μαιζών με τακτικό γαλλικό στρατό για να θέσει τέρμα στις επιχειρήσεις του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.
Κολοκοτρώνης Θεόδωρος, ο ”Γέρος του Μωρηά” (1770-1843) Ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της Επανάστασης του 1821, στρατιωτικός και πολιτικός. Φιλικός. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήταν αρχιστράτηγος και ηγετική μορφή της Επανάστασης του 1821, οπλαρχηγος, πληρεξούσιος, Σύμβουλος της Επικράτειας. Το ψευδώνυμό του ήταν Γέρος του Μοριά. Στις 23 Μαρτίου 1821 μαζί με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, απελευθέρωσαν την Καλαμάτα. Πρωταγωνίστησε σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις του Αγώνα, όπως στη νίκη στο Βαλτέτσι (13 Μαΐου 1821), στην άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821), στην καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη στα Δερβενάκια (26 Ιουλίου 1822), όπου διέσωσε τον Αγώνα στην Πελοπόννησο, αφού πρυτάνευσαν η ευφυΐα και η τόλμη του στρατηγικού του νου. Οι επιτυχίες αυτές τον ανέδειξαν σε αρχιστράτηγο της Πελοποννήσου.

Κολοκοτρώνης, Γενναίος (Ιωάννης, 1805-1868) Στρατιωτικός και πολιτικός, δευτερότοκος γιος του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη.

Κοραής Αδαμάντιος (1748-1833) Μέγας διδάσκαλος του Γένους, λόγιος, φιλόσοφος και γιατρός, πρωτεργάτης του Ελληνικού Διαφωτισμού.

Κωλέττης Ιωάννης (1774-1847) Αγωνιστής του 1821 και πολιτικός από το Συρράκο της Ηπείρου. Το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και αφιερώθηκε στον Αγώνα. Το 1822 ήταν αντιπρόσωπος της Ηπείρου στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και έγινε πολλές φορές υπουργός. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια έγινε μέλος της ”Τριμελούς Διοικητικής Επιτροπής”. Ήταν αρχηγός του Γαλλικού (γαλλόφιλου) κόμματος. Μετά την άφιξη του Όθωνα έγινε πολλές φορές υπουργός (εσωτερικών, ναυτικών, στρατιωτικών) και το 1844 και 1847 έγινε πρωθυπουργός. Ο θάνατός του από βαριά νόσο προκάλεσε συγκίνηση σε όλους τους Έλληνες.

Λαχανάς Κωνσταντίνος(1769-1842) Αγωνιστής του 1821, από τη Σάμο. Φιλικός, μαζί με το Λυκούργο Λογοθέτη κήρυξαν την Επανάσταση στη Σάμο στις 18 Απριλίου 1821.

Μακρυγιάννης Ιωάννης (1797-1864) Αγωνιστής και πολιτικός από τη Δωρίδα (Αβορίτι), ένας από τους επιφανέστερους ηγέτες της Επανάστασης του 1821. Φιλικός, έλαβε μέρος σε πολλές μάχες. Το 1823 συνεργαζόμενος με το σώμα του Νικηταρά συμμετείχε σε μια σειρά στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Στερεά Ελλάδα. Το 1825 υπερασπίστηκε το Νεόκαστρο από τον Ιμπραήμ έως τη πτώση του. Στις 13 Ιουνίου 1825, μαζί με το Δημήτριο Υψηλάντη, αντιμετώπισε με μεγάλη επιτυχία τους Τούρκους στους Μύλους της Αργολίδας και τους ανάγκασε να υποχωρήσουν σώζοντας την επανάσταση στην Πελοπόννησο. Συμμετείχε επίσης στην πολιορκία της Ακρόπολης. Έγραψε “Απομνημονεύματα”.

Μαυρογένους Μαντώ (1796-1848) Ηρωίδα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Γεννήθηκε στην Τεργέστη. Πήρε μέρος στην εκστρατεία εναντίον των Τούρκων της Καρύστου και πολέμησε στο Πήλιο εναντίον του Σελίμ πασά, και στη Φθιώτιδα.

Μαυροκορδάτος Αλέξανδρος (1791-1865) Πολιτικός. Ήρθε στην Ελλάδα το 1821. Ανέλαβε τη διοίκηση του Αγώνα στη Δυτική Στερεά. Πολέμησε στη μάχη του Πέτα, στην πολιορκία του Μεσολογγίου και εναντίον του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.

Μαυρομιχάλης Μεγάλη οικογένεια από τη Μάνη. Πολλά μέλη της διέπρεψαν στον Αγώνα του 1821.

Μαυρομιχάλης Πέτρος (Πετρόμπεης 1773-1848). Ηγέτης της Επανάστασης, φιλικός. Οπλαρχηγός και πολιτικός. Ήταν γόνος της ιστορικής μανιάτικης οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων, τελευταίος Μπέης της Μάνης, οπλαρχηγός του 1821, αναδειχθείς “αρχιστράτηγος των σπαρτιατικών δυνάμεων” και πρωθυπουργός της Ελλάδας από τη θέση του προέδρου του Εκτελεστικού Σώματος του ελληνικού κράτους. Στις 17 Μαρτίου του 1821 υψώνοντας το λάβαρο του Αγώνα στην Αρεόπολη τεθείς επικεφαλής πέντε χιλιάδων Μανιατών προχώρησε μαζί με άλλους οπλαρχηγούς στην απελευθέρωση της Καλαμάτας. Στις 25 Μαρτίου ο Πετρόμπεης συγκρότησε την Μεσσηνιακή Γερουσία, με πρόεδρο τον ίδιο όπου και εκδίδει την ιστορική διακήρυξη (Προειδοποίηση) προς τις Ευρωπαϊκές Αυλές, την οποία υπέγραψαν ο ίδιος ως αρχιστράτηγος, και όλα τα μέλη της Γερουσίας. Δύο μήνες αργότερα συμμετέχοντας στη Συνέλευση των Καλτεζών εκλέχτηκε πρόεδρος της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Στην Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου εκλέχτηκε αντιπρόεδρος του Βουλευτικού, ενώ κατά τη διάρκεια της Επανάστασης διετέλεσε πρόεδρος της Β’ Εθνοσυνέλευσης (1823), πρόεδρος του Βουλευτικού (1823), πρόεδρος του Εκτελεστικού (1823), μέλος της Διοικητικής Επιτροπής της Ελλάδος και μέλος του νομοτελεστικού στην Εθνοσυνέλευση του Άστρους. Αλλά και στον στρατιωτικό τομέα η δράση του ήταν αξιόλογη. Πήρε μέρος στην Άλωση της Τριπολιτσάς, της Καλαμάτας και του Άργους, καθώς και στην άμυνα του Μεσολογγίου. Επίσης, σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και στην άμυνα της Μάνης από την επίθεση των Τουρκοαιγυπτίων και συγκεκριμένα του Ιμπραήμ. Κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού Αγώνα δύο γιοι του Πετρόμπεη σκοτώθηκαν σε μάχες, οι Ηλίας και Ιωάννης Μαυρομιχάλης.

Μιαούλης Ανδρέας (1769-1835) Υδραίος ναύαρχος και αγωνιστής του 1821. το 1822 ανέλαβε την αρχηγία του υδραίικου στόλου και είχε πολλές νίκες εναντίον των Τούρκων και των Αιγυπτίων. Στις 30 Σεπτεμβρίου επικεφαλής 21 Υδραϊκών και 9 Σπετσιώτικων πλοίων συγκρούστηκαν με τον οθωμανικό στόλο. Τον Ιανουάριο του 1822 εκλέχθηκε ναύαρχος του στόλου της Ύδρας. Στις 20 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε η ναυμαχία των Πατρών, όπου ο οθωμανικός στόλος ηττήθηκε και αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Από τότε αναγνωρίστηκε από όλους ως αρχηγός του ελληνικού στόλου. Το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, και αφού είχε λάβει μέρος σε μερικές αψιμαχίες στη Χίο, βρέθηκε στο Ναύπλιο. Εκεί αντιμετώπισε με επιτυχία το στόλο του Καπιτάν πασά που αριθμούσε πάνω από 80 πλοία, σε αντίθεση με τον ελληνικό που είχε μόλις 60. Ο Μιαούλης σε συνεργασία και με τους άλλους πλοιάρχους, και κυρίως με τον Υδραίο Αντώνη Κριεζή, κατάφερε να τρέψει σε φυγή τον οθωμανικό στόλο και να εμποδίσει τον ανεφοδιασμό του οθωμανικού φρουρίου του Ναυπλίου, το οποίο πολιορκούνταν από τους Έλληνες. Στις 30 Σεπτεμβρίου ο Στάικος Σταϊκόπουλος κατέλαβε το κάστρο του Ναυπλίου και ο Μιαούλης παρέλαβε τον οθωμανικό άμαχο πληθυσμό για να τον μεταφέρει στη Μικρά Ασία, απ’ όπου επέστρεψε τον Ιανουάριο του 1823. Στις 4 Ιουλίου του 1824 ο Μιαούλης έσπευσε καθυστερημένα στα Ψαρά, όπου βρήκε μια μικρή μοίρα του οθωμανικού στόλου, την οποία και κατέστρεψε. Στις 24 Αυγούστου του 1824 ενεπλάκη με τον ενωμένο οθωμανοαιγυπτιακό στόλο, τον οποίο παρέσυρε στον κόλπο του Γέροντα. Στις 29 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε η Ναυμαχία του Γέροντα, στην οποία ο εχθρικός στόλος έχασε 27 πολεμικά πλοία. Ο Μιαούλης επιτέθηκε στον οθωμανοαιγυπτιακό στόλο, ο οποίος αριθμούσε 101 πλοία και 50.000 ναύτες, και τον ανάγκασε να υποχωρήσει, αποτρέποντας έτσι τους Τούρκους από το να αποβιβαστούν στη Σάμο. Επί 20 ημέρες ο ελληνικός στόλος παρενοχλούσε τον εχθρικό με αποτέλεσμα ο οθωμανικός να αποχωρήσει για τον Ελλήσποντο και ο Αιγυπτιακός να καθυστερήσει να αποβιβάσει στρατιωτικά σώματα στην Πελοπόννησο. Την 1η Νοεμβρίου του 1824 ο ελληνικός στόλος επιτέθηκε στον Αιγυπτιακό κοντά στην Κρήτη. Η σφοδρότητα της μάχης ήταν μεγάλη και ο Αιγυπτιακός στόλος αναγκάστηκε να υποχωρήσει έχοντας τεράστιες απώλειες. Στις 2 Απριλίου 1825 βρέθηκε στο Ναυαρίνο ενώ λίγες μέρες αργότερα ο ελληνικός στρατός κατατροπώθηκε στη Σφακτηρία εξαιτίας της αδυναμίας του ελληνικού στόλου να τον ενισχύσει. Τις επόμενες μέρες όμως ο Ελληνικός στόλος και ο Μιαούλης κάνοντας δεκτή την πρόταση του Γεωργίου Σαχίνη, που ήθελε να εκδικηθεί για τον θάνατο του αδελφού του Σταύρου στην Σφακτηρία, αιφνιδίασε τον Αιγυπτιακό στη Μεθώνη. Οι καταστροφές που προκάλεσε ήταν μεγάλες και καθυστέρησαν αρκετά τον Ιμπραήμ. Η σημασία της νίκης ήταν τεράστια για τους Έλληνες αφού ανυψώθηκε το ηθικό τους και παράλληλα κέρδισαν χρόνο για να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ. Στις 31 Μαΐου συγκρούστηκε με τον οθωμανικό στόλο στη Σούδα και στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς την Ύδρα. Στις 14 και 25 Νοεμβρίου συναντήθηκε με τον οθωμανικό στόλο στη Γλαρέντζα και στο Μεσολόγγι αντίστοιχα, στον οποίο προκάλεσε μεγάλες καταστροφές. Στην πρώτη σύγκρουση φονεύθηκε και ο καπετάνιος Θεόδωρος Βώκος. Σημαντική ήταν και η προσφορά του στην ενίσχυση της άμυνας του Μεσολογγίου. Ο Μιαούλης κατά την πρώτη πολιορκία κατάφερνε συνεχώς να διασπά τον ναυτικό αποκλεισμό.

Μπότσαρης, Μάρκος (1790-1823) Αγωνιστής του 1821, ο πιο διάσημος από τα μέλη της σουλιώτικης οικογένειας Μπότσαρη. Στρατηγός, ήρωας της επανάστασης του 1821 και καπετάνιος των Σουλιωτών. Ύστερα από την πτώση του Σουλίου, πήγε στην Κέρκυρα μαζί με άλλους Σουλιώτες όπου κατατάχτηκε ως υπαξιωματικός στο σώμα των Ηπειρωτών και Σουλιωτών που συγκρότησαν οι Γάλλοι. Το 1814 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, νίκησε τους Τούρκους στη Μπογόρτσα και στα Δερβίζιανα, όπου εξόντωσε ένα ισχυρό μισθοφορικό σώμα με ένα απίστευτο τέχνασμα. Παράλληλα καταλήφθηκαν τα Λέλοβα και το παραθαλάσσιο φρούριο της Ρηνιάσας. Στις αρχές Μαϊου απειλήθηκε και η ίδια η Πρέβεζα. Ακολούθησαν οι νικηφόρες μάχες στο Κομπότι (3 Ιουλίου 1821) και στην Πλάκα. Συμμετείχε στη πολιορκία της Άρτας η οποία άρχισε στις 16 Νοεμβρίου και τέλειωσε άδοξα στις 4 Δεκεμβρίου 1821. Επίσης έλαβε μέρος στη μάχη του Πέτα (4 Ιουλίου 1822) που κατέληξε σε καταστροφή, ενώ βρέθηκε μεταξύ των υπερασπιστών του Μεσολογγίου στην πρώτη του πολιορκία στα τέλη του 1822, όπου παρασύροντας τους Τούρκους σε πλαστές συνομιλίες έδωσε χρόνο στους πολιορκημένους να ενισχύσουν τις οχυρώσεις. Τα Χριστούγεννα υπερασπίστηκε με 35 άνδρες το τοίχος της πόλης από τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη. Τότε με παρέμβαση του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου του έδωσαν τον τίτλο του στρατηγού της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Μάλιστα το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντιζηλία των άλλων οπλαρχηγών κάτι το οποίο εξόργισε τον Μπότσαρη, ο οποίος μπροστά τους έσκισε το χαρτί του διορισμού του λέγοντας: “Όποιος είναι άξιος παίρνει το δίπλωμα με το σπαθί του από τον πασά!”. Αυτή η μεγαλοπρεπής πράξη του αποδεικνύει την ανιδιοτέλειά του και την αγάπη του για την πατρίδα. Το καλοκαίρι του 1823 προσπάθησε να ανακόψει το δρόμο στα τούρκικα στρατεύματα που επέδραμαν προς την δυτική Ρούμελη. Στις αρχές Ιουλίου ο Μουσταής πασάς, επικεφαλής 10.000 επίλεκτων ανδρών, εκστράτευσε εναντίον της Επανάστασης. Ο Μπότσαρης, τη νύχτα της 8ης Αυγούστου, μαζί με τον Κίτσο Τζαβέλα και άλλους 450 Σουλιώτες, επιτέθηκε κατά της εμπροσθοφυλακής των εχθρών (5.000 τουρκαλβανοί στρατιώτες), που είχαν στρατοπεδεύσει στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου, στη μάχη που έμεινε γνωστή ως Μάχη του Κεφαλόβρυσου. Παρά τον αρχικά ελαφρύ τραυματισμό, συνέχισε να πολεμάει και κατάφερε να νικήσει τους τουρκαλβανούς. Όμως μια τουρκική σφαίρα του τρύπησε το κρανίο και τον άφησε νεκρό. Τότε οι Σουλιώτες, αν και νίκησαν, διέκοψαν τον αγώνα για να παραλάβουν τον νεκρό αρχηγό τους και τα λάφυρα. Οι Σουλιώτες σκότωσαν εκατοντάδες εχθρούς χωρίς όμως να σταματήσουν την πορεία του πασά. Μεταφέροντας τον νεκρό προς το Μεσολόγγι όπου τελικά τον ενταφίασαν, σταμάτησαν για λίγο στον νάρθηκα της Μονής Προυσσού όπου ευρισκόταν ο Καραϊσκάκης κατάκοιτος. Αυτός τον ασπάστηκε λέγοντας “Άμποτε ήρωα Μάρκο, κι’ εγώ από τέτοιο θάνατο να πάω”. Ο νεκρός μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι με θριαμβική πομπή που περιγράφει ο Πουκεβίλ. Του θριάμβου προηγούνταν Τούρκοι αιχμάλωτοι, ακολουθούσαν οι αιχμαλωτισμένοι ίπποι των αξιωματικών με πολύτιμα επισάγματα και πενήντα τέσσερεις σημαίες των εχθρών. Ο νεκρός Μάρκος ήταν καλυμμένος με κυανή χλαμίδα. Ακολουθούσαν τα λάφυρα που ήταν ζώα, όπλα, σκηνές, πολεμοφόδια και άλλα στρατιωτικά εφόδια και το ταμείο των εχθρών. Η κηδεία ξεκίνησε το απομεσήμερο, από το οίκημα του Επάρχου Κωνσταντίνου Μεταξά, για να δειχθεί ότι τον κηδεύει το Έθνος. Η επικήδεια τελετή έγινε στον ναό Αγίου Νικολάου των προμαχώνων. Για τον θάνατο του Μπότσαρη γράφηκαν πολλά έντεχνα ποιήματα και δημοτικά τραγούδια. Μεταξύ των άλλων ο Δ. Σολωμός έγραψε ποίημα όπου παρομοιάζει την συρροή των Ελλήνων στην κηδεία του Μπότσαρη με την συρροή των Τρώων στην ταφή του Έκτορα.Ο Μάρκος Μπότσαρης έμεινε στην ιστορία για την ανδρεία του και τη σημαντική συμβολή του στον Αγώνα για την ανεξαρτησία των Ελλήνων και δίκαια θεωρείται εθνικός ήρωας. Πολλοί Φιλέλληνες που επισκέφθηκαν την Ελλάδα, θαύμασαν την ανδρεία του Μπότσαρη, ενώ πολλοί ποιητές έγραψαν ποιήματα γι’ αυτόν. Ο Fitz-Greene Halleck, Αμερικάνος ποιητής, έγραψε ένα ποίημα με τίτλο MARCO BOZZARIS, ενώ ο Ελβετός ποιητής Juste Olivier έγραψε επίσης ένα ποίημα-έπαινο προς τιμήν του, το 1825. Επίσης ο εθνικός ποιητής της Ελλάδας, ο Διονύσιος Σολωμός, αφιέρωσε μία από τις ωδές του στο Μάρκο Μπότσαρη. Ο Ζακύνθιος μουσουργός Παύλος Καρρέρ συνέθεσε το 1858 την όπερα Μάρκος Βότζαρης [Marco Bozzari], σε λιμπρέτο του Ιταλού ποιητή Giovanni Caccialupi, η οποία παρουσιάστηκε με μεγάπη επιτυχία σε όλα τα γνωστά ελληνικά θέατρα του 19ου αιώνα, από λυρικά σχήματα όπως ο Ελληνικός Μελοδραματικός Θίασος. Από την όπερα αυτή ιδιαίτερα δημοφιλής έχει καταστεί η άρια του Μάρκου “Εγέρασα, μωρές παιδιά”, ευρύτερα γνωστή και ως “Γερο-Δήμος”. Ένας σταθμός του μετρό του Παρισιού (σταθμός Botzaris) έχει ονομαστεί προς τιμήν του. Αναφέρεται ότι ήδη το 1825 υπήρχε λαϊκό-σχολικό δράμα για τον Μάρκο Μπότσαρη γραμμένο από την Ευανθία Καΐρη, το οποίο διαρκούσης της Επανάστασης διδασκόταν σε όποια σχολεία το επέτρεπαν οι συνθήκες (αναφέρεται η Τήνος) για να τονώνεται το αίσθημα υπέρ της ελευθερίας.
Μπουμπουλίνα, Λασκαρίνα (1771-1825)
Ηρωίδα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 από την Ύδρα (γεννημένη συμπτωματικά στην Κωνσταντινούπολη), το γένος Σταυριανού Πινότση, χήρα (από δεύτερο γάμο) του πλούσιου σπετσιώτη πλοιοκτήτη Δημήτριου Μπούμπουλη, που σκοτώθηκε το 1811 σε μάχη με αλγερινούς πειρατές. Όταν ξεκίνησε η ελληνική επανάσταση, είχε σχηματίσει δικό της εκστρατευτικό σώμα από Σπετσιώτες, τους οποίους αποκαλούσε «γενναία μου παλικάρια». Είχε αναλάβει να αρματώνει, να συντηρεί και να πληρώνει τον στρατό αυτό μόνη της όπως έκανε και με τα πλοία της και τα πληρώματά τους, κάτι που συνεχίστηκε επί σειρά ετών και την έκανε να ξοδέψει πολλά χρήματα για να καταφέρει να περικυκλώσει τα τουρκικά οχυρά, το Ναύπλιο και την Τρίπολη. Έτσι τα δύο πρώτα χρόνια της επανάστασης είχε ξοδέψει όλη της την περιουσία.

Νικόδημος, Κωνσταντίνος (1795/96-1879)
Ψαριανός πυρπολητής του 1821 και μετά ναύαρχος.
Νοταράς Όνομα μεγάλης βυζαντινής οικογένειας. Μέλη της διακρίθηκαν κατά τον 14ο και 15ο αι. και αργότερα, όπως επίσης και κατά την Επανάσταση του 1821.
Παπαδιαμαντόπουλος, Ιωάννης (1766-1826)
Φιλικός και αγωνιστής του 1821, ηπειρώτικης καταγωγής.
Πέτας (ο) ή Πέτα (το)
Κωμόπολη κοντά στην Άρτα σε υψόμετρο 180. Κοντά στην κωμόπολη αυτή έγινε στις 4 Ιουλίου 1822 η περίφημη μάχη του Πέτα ανάμεσα στα ελληνικά στρατεύματα, υπό τον Αλεξ. Μαυροκορδάτο, και στις τουρκικές δυνάμεις με αρχηγούς τον Ρεσίτ Πασά Κιουταχή και τον Ισμαήλ Πλιάσαν.
Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος (1815-1891)
Ο επιφανέστερος, ο ”εθνικός” ιστορικός της νεότερης Ελλάδας. Το 1860 άρχισε να δημοσιεύει το περίφημο έργο του ”Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1872 σε πέντε τόμους.
Πέτρα Χωριό και ομώνυμη στενή δίοδος στη βόρεια Βοιωτία, κοντά στην Κωπαϊδα, από την οποία περνάει η Εθνική Οδός Αθηνών-Λαμίας και η σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών-Θεσσαλονίκης. Στη στενωπό της Πέτρας έγινε στις 12 Σεπτεμβρίου 1829 η τελευταία μάχη του Αγώνα ανάμεσα σε 7.000 Τούρκους και 3.000 Έλληνες με αρχηγό το Δημήτριο Υψηλάντη.
Ράγκος Κωνσταντίνος
Οπλαρχηγός-αρματολός των Αγράφων, πρόκριτος και στρατηγός κατά την Επανάσταση του 1821Ράγκος, Ιωάννης (1790-1865)Φιλικός και οπλαρχηγός κατά την Επανάσταση του 1821, από το Βάλτο.
Ραφτόπουλος (ή Ραπτόπουλος), Χριστόδουλος
Οπλαρχηγός, αγωνιστής του 1821.
Ρήγας, Βελεστινλής ή Φεραίος (1757-1798)
Εθνομάρτυς, πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης και του Ελληνικού Διαφωτισμού, και κήρυκας της Βαλκανικής Ομοσπονδίας, από το Βελεστίνο (αρχ. Φεραί) της Θεσσαλίας.
Σκουφάς, Νικόλαος (1779-1818)
Ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρεία (στην οποία είχε τα συνθηματικά στοιχεία Α.Γ.) από το Κομπότι της Άρτας.
Σολιώτης ή Χριστοδούλου Νικόλαος(1785-1841)Φιλικός και οπλαρχηγός, από το χωριό Σόλοι των Καλαβρύτων, ένας από τους πρωτοπόρους στην κήρυξη της Επανάστασης του 1821.Σολωμός, Διονύσιος (1798-1857)
Ο εθνικός μας ποιητής. Το 1823, εμπνεόμενος από την Ελληνική Επανάσταση, έγραψε το μεγαλειώδη ”Ύμνον προς την Ελευθερίαν”, τα τρία πρώτα τετράστιχα του οποίου μελοποιημένα από τον Νικόλαο Μάντζαρο αποτελούν τον Εθνικό μας Ύμνο (από το 1864).

4.1.2

Στρίγκος, Ιωάννης (1790 – 1875)
Γεννήθηκε στο Κρανίδι Ερμιόνης και ήταν γιος του Νικόλαου Στρίγκου. Με την έναρξη της επανάστασης συγκρότησε δικό του στρατιωτικό σώμα συμμετέχοντας στην πολιορκία της Τριπολιτσάς υπο τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη , του οποίου ήταν και προσωπικός φίλος. Επίσης έλαβε μέρος και στην πολιορκία του Ναυπλίου , στην μάχη των Δερβενακίων καθώς και σε διάφορες μάχες υπό τον Μακρυγιάννη . Για την προσφορά του στον αγώνα του δόθηκε το αξίωμα του χιλιάρχου. Γιος του ήταν ο Κωνσταντίνος Στρίγκος και εγγονός του ο πολιτικός και επιχειρηματίας Γεώργιος Στρίγκος .

Τζαβέλλας Κίτσος (Σούλι, 1801 – Μεσολόγγι, 9 Μαρτίου 1855) Έλληνας αγωνιστής της επανάστασης του 1821 από το Σούλι της Ηπείρου και μετέπειτα στρατηγός, υπουργός και πρωθυπουργός. Γυιος του Φώτου Τζαβέλα και εγγονός του Λάμπρου Τζαβέλα και της Μόσχως. Πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του στην Κέρκυρα, όπου κατέφυγε η οικογένειά του όταν καταλήφθηκε το Σούλι το 1803 από τον Αλή Πασά και το 1820 γύρισε μαζί με τους Σουλιώτες στην πατρίδα του, όπου ανακηρύχτηκε καπετάνιος – αρχηγός, σε ηλικία μόλις 19 χρονών. Το 1822 πήρε μέρος, μαζί με το Μάρκο Μπότσαρη, στην Πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου το φθινόπωρο του 1822 και στη μάχη του Κεφαλόβρυσου τον Αύγουστο του 1823. Πήρε μέρος και στη πολιορκία του Αιτωλικού το 1823. Στις αρχές Ιουνίου του 1823 έλαβε το δίπλωμα στρατηγίας και μπόρεσε έτσι να πολεμήσει και να διακριθεί στις μάχες στο Κεφαλόβρυσο Καρπενησίου (8 Αυγούστου 1823), στην Καλιακούδα (28 Αυγούστου 1823), οπότε μετά το θάνατο του Ζυγούρη Τζαβέλα έγινε αρχηγός του σώματος των Σουλιωτών αλλά και στο σκαλί του Ανατολικού (17 Νοεμβρίου 1823). Συνεργάστηκε με τον Καραϊσκάκη στη νίκη της Άμπλιανης στις 14 Ιουλίου 1824 όπου για την ηρωική του δράση όλοι τον αποκαλούσαν “Ο Ήρωας της Άμπλιανης”. Την Άνοιξη του 1825 ακολούθησαν οι μάχες εναντίον του Ιμπραήμ. Έλαβε μέρος στη μάχη που διεξήχθη στο Κρεμμύδι (7 Απριλίου 1825), όπου οι Έλληνες με αρχηγό το ναυτικό Σκούρτη, άπειρο στους αγώνες στην ξηρά υπέστησαν συντριπτική ήττα. Εν συνεχεία μετά την επιστροφή των Ρουμελιώτικων στρατευμάτων στη Στερεά Ελλάδα κατήγαγε μαζί με τον Γ. Καραισκάκη σημαντική νίκη κατά των Τούρκων στο Δίστομο (9 Ιουνίου 1825). Στη συνέχεια μετακινήθηκε στη Δυτική Στερεά Ελλάδα και υποστήριξε με τα σώματα που τελούσαν υπό τον Γ. Καραισκάκη, τον αγώνα των εγκλείστων στη Γ’ Πολιορκία του Μεσολογγίου (15 Απριλίου 1825 – 10 Απριλίου 1826) με κορυφαία πράξη του τη νυχτερινή έφοδο κατά του Τουρκικού στρατοπέδου στις 25 Ιουλίου 1825, σε συνεργασία με τους πολιορκημένους. Στις 7 Αυγούστου 1825 εισήλθε στην πόλη επικεφαλής 580 ανδρών ενισχύοντας την άμυνά της και διαπρέποντας στις εκτός των τειχών εφόδους κατά των Τουρκοαιγυπτίων.Στις 28 Φεβρουαρίου 1826 ηγήθηκε της επίθεσης των Ελλήνων εναντίον του στρατοπέδου του Κιουταχή, ενώ ταυτόχρονα οι Τουρκοαιγύπτιοι καταλάμβαναν τη στρατηγικής αξίας νησίδα του Ντολμά Αιτωλικού. Στις 25 Μαρτίου 1826 πρωταγωνίστησε στη θρυλική μάχη της Κλείσοβας, η οποία στοίχισε στους επιτιθέμενους Τουρκοαιγύπτιους 3.500 νεκρούς και τραυματίες. Κατά την έξοδο της Φρουράς του Μεσολογγίου που ακολούθησε, οδήγησε μία από τις τρεις φάλαγγες των Εξοδιτών και κατέφυγε στο Ναύπλιο. Αργότερα, το 1827, πολέμησε στην Αττική με τον Γ. Καραισκάκη, μετά το θάνατο του οποίου διορίστηκε αρχηγός του στρατοπέδου στον Πειραιά. Ο Καποδίστριας τον έκανε χιλίαρχο της Α’ Χιλιαρχίας το 1828, αναθέτοντάς του μάλιστα να εκκαθαρίσει την Στερεά Ελλάδα από τους Τουρκαλβανούς και τους Τουρκοαιγυπτίους, ενώ το 1829 συμμετείχε στην ανακατάληψη του Αντιρρίου, της Ναυπάκτου και του Μεσολογγίου.

Τζαβέλλας Λάμπρος (Σούλι, 1745 – 1795) Αρχηγός της φάρας (πατριάς) των Τζαβελλαίων, Ελληνικής οικογένειας από το Σούλι του νομού Θεσπρωτίας. Η δράση του μαρτυρείται από το 1789. Σε έγγραφο που υπάρχει από εκείνη την εποχή, φαίνεται πως ο Τζαβέλλας δίνει την υπόσχεση να επιτεθεί στους Τούρκους και τους Τουρκαλβανούς της Στεράς Ελλάδας. Ο Αλι Πασάς επιτέθηκε στο Σούλι με 10.000 Τούρκους κι Αλβανούς τον Ιούλιο του 1792. Στη μάχη της Κιάφας, οι Τουρκαλβανοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν αφήνοντάς χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες. Δυστυχώς, όμως, στην μάχη αυτή, τραυματίστηκε κι ο Λάμπρος. Πέθανε, τελικώς, τρία χρόνια αργότερα.

Τζαβέλλας Φώτος
Διαδέχθηκε τον πατέρα του στην ηγεσία των Σουλιωτών, μετά την μάχη της Κιάφας και την ήττα του Αλή Πασά. Παρά τη συνθηκολόγηση, ο Αλή Πασάς ξεκίνησε νέες επιθέσεις (1800 – 1803) εναντίον των Σουλιωτών. Ο Φώτος Τζαβέλλας διακρίθηκε στις μάχες αυτές για τον ηρωισμό του και το πνεύμα του ηγέτη. Τον Δεκέμβριο του 1803, ο Τουρκαλβανός άρχοντας καταλαμβάνει το Σούλι. Οι Σουλιώτες αναγκάζονται να διασκορπιστούν. Ο Φώτος Τζαβέλλας κατέφυγε στην Πάργα κι έπειτα στην Κέρκυρα, όπου, άλλωστε, είχαν προσφύγει πολλές Σουλιώτικες φάρες. Στην Κέρκυρα υπηρέτησε ως αξιωματικός στο στρατιωτικό σώμα που είχε δημιουργηθεί από τους Ρώσους, προκειμένου να προστατέψουν το νησί που τότε κατείχαν. Στο εν λόγω σώμα είχαν ενταχθεί κι άλλοι Σουλιώτες, πολλοί κλεφταρματολοί, ντόπιοι νησιώτες κι εθελοντές από την κυρίως Ήπειρο. Το 1807 η Κέρκυρα καταλαμβάνεται από τους Γάλλους. Ο Φώτος Τζαβέλλας ορίστηκε από τους Γάλλους χιλίαρχος του Συντάγματος τους. Πέθανε λίγο αργότερα με τον βαθμό αυτό.

Τζέβας, Δημήτριος (+1827)
Αθηναίος οπλαρχηγός από τη Χασιά, που πήρε μέρος στην Επανάσταση του 1821.
Τρικούπης, Σπυρίδων (1788-1873) Διακεκριμένος πολιτικός, ιστοριογράφος και λόγιος, από το Μεσολόγγι. Είναι ο πρώτος πρωθυπουργός του ελεύθερου Ελληνικού Κράτους.
Τσακάλωφ, Αθανάσιος (1788-1851) Ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, της οποίας θεωρείται ο αρχηγός, από τα Γιάννενα (συνθηματικά του στοιχεία στην Εταιρεία ήταν τα Α.Β.).
Φιλική Εταιρεία Μυστική Εταιρεία που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τους Νικόλαο Σκουφά, Εμμανουήλ Ξάνθο, Αθανάσιο Τσακάλωφ και Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο, με σκοπό την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό.

Χαραλάμπης, Σωτήριος (1760-1826)
Φιλικός, αγωνιστής του 1821, στρατιωτικός και πολιτικός, από τη Νωνακρίδα των Καλαβρύτων. Χατζημιχάλης-Νταλιάνης (1775-1828)Αγωνιστής του 1821 και στρατηγός με καταγωγή από το Δελβινάκι της Ηπείρου.

Άρθρο της Άννας Ψυχογιού

Η Άννα Ψυχογιού γεννήθηκε στην Άρτα και τα τελευταία χρόνια ζει στην Στοκχόλμη όπου εργάζεται ως καθηγήτρια υποκριτικής. Έχει σπουδάσει ηθοποιός στην Δραματική Σχόλη  ‘’ Μαίρης Βογιατζή Τράγκα ’’ στη Αθήνα και παράλληλα κάνει σκηνοθεσία θεατρικών έργων. Τον ελεύθερο χρόνο της ασχολείται κυρίως με τις μεταφράσεις θεατρικών έργων που ανεβάζει. Της αρέσει να διαβάζει βιβλία , να ακούει μουσική και να πηγαίνει ταξίδια.