ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΙΩΑΝΝΗ ΑΝΔΡΟΝΟΓΛΟΥ: «Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΘΥΜΑΤΑΙ ΑΠΟ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΕ, ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΕΙ ΜΕ ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΤΟ ΠΟΥ ΠΗΓΑΙΝΕΙ.»

1 February 2025

449

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Ο Ιωάννης Ανδρόνογλου είναι Διδάκτωρ Μουσικολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και σολίστ κιθάρας. Ως σολίστ έχει πραγματοποιήσει πολυάριθμες συναυλίες σε Ελλάδα και εξωτερικό και ως σολίστ-διδάσκων έχει συμμετάσχει σε σημαντικά, ανά τον κόσμο, φεστιβάλ κιθάρας (Guitar Foundation of America, Διεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας Βόλου κ.α). Έχει χαρακτηριστεί ως «απόλυτος κυρίαρχος της τεχνικής» από τον Ιταλικό Τύπο και ως «εύστροφος, δυναμικός και γεμάτος πάθος ερμηνευτής που ξέρει να καινοτομεί» από το σημαντικότερο Αμερικανικό περιοδικό για κιθάρα, το Soundboard.

Με ένα τόσο πλούσιο βιογραφικό με τόσες διακρίσεις θα ήταν δύσκολο να σας ζητήσω να μου μιλήσετε για τις σπουδές και την καριέρα σας. Θα ήθελα όμως να μου αναφέρετε κάποιες στιγμές «σταθμούς».

Ι.Α.: Καταρχάς θα ήθελα να επισημάνω ότι η μέχρι τώρα πορεία μου αποτελείται από σειρά γεγονότων με την ιδιαίτερη σημασία του το καθένα, που συνδέονται μεταξύ τους. Εν συνεχεία, «σταθμούς» στην πορεία μου ως μουσικολόγου και σολίστα κιθάρας, μπορώ να αναφέρω την εισήγησή μου στο Συνέδριο «Δημοκρατία – Υλοποίηση μέσα και μέσω της μουσικής» της Αυστριακής Μουσικολογικής Εταιρείας που έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο Mozarteum/Salzburg τον Οκτώβριο του περασμένου έτους. Το ζήτημα που πραγματεύτηκα είχε τίτλο «Το μουσικό έργο Άξιον Εστί του Μίκη Θεοδωράκη ως διαχρονική δήλωση Δημοκρατίας» ·ένα γεγονός τιμητικό και εμποτισμένο με Χρέος και Ευθύνη καθώς πραγματευόμουν το Άξιον Εστί, αυτό το μνημείο του νεοελληνικού πολιτισμού. Για αυτήν την εισήγηση δέχθηκα με χαρά την επιστολή/σχόλιο της Καθηγήτριας Μουσικολογίας του Mozarteum και συντονίστριας του συνεδρίο, Yvonne Wasserloos που έχει ως εξής: «Η διάλεξη του Ιωάννη Ανδρόνογλου σκιαγραφεί μια ενδιαφέρουσα αντίληψη για το πώς η Δημοκρατία μπορεί να εκφραστεί μέσα και μέσω της μουσικής (…) Χρησιμοποιώντας διάφορες συνθετικές δομές ο Ανδρόνογλου αποδεικνύει πειστικά τη μουσικοδημοκρατική, ελληνική αντίληψη στη μουσική και καταλήγει σε ένα συμπέρασμα: το Άξιον Εστί είναι μια διαχρονική δήλωση Δημοκρατίας (…) Το βασικό ερώτημα είναι αν η “Ελληνικότητα” μπορεί να αντιπροσωπεύσει τη “δημοκρατία” με βάση την ιστορία και την καταγωγή της από την Ελλάδα ή με βάση άλλες πτυχές π.χ. αυτοεικόνες, οικοδόμηση ταυτοτήτων κ. λπ. Ο Ιωάννης Ανδρόνογλου έχει δώσει ένα πρώτο, πειστικό παράδειγμα».

Το 2022 πραγματοποίησα διάλεξη/ρεσιτάλ στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», στα Χανιά όπου μίλησα για την επίδραση της πολιτιστικής πολιτικής του μεγάλου Κρητικού πολιτικού, Ελευθερίου Βενιζέλου, στη σύνθεση έργων για κιθάρα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε ως πυξίδα την Ελληνικότητα όπως αυτή εκφράστηκε και εκφράζεται από τον δημιουργικό διάλογο μεταξύ Νεοελληνικού Ελληνισμού και Δύσης· κάτι το οποίο καθίσταται επίκαιρο και στις μέρες μας.

Η συμμετοχή μου ως συγγραφέα κεφαλαίου στον συλλογικό τόμο Legacies of Ancient Greece in Contemporary Perspectives που εκδόθηκε το 2022 από τις εκδόσεις Vernon Press (Η.Π.Α.) αποτελεί τιμή μου τόσο για το θέμα το οποίο πραγματεύομαι και το οποίο αφορά την ελληνική παραδοσιακή μουσική στο ρεπερτόριο της κιθάρας όσο και για το ότι συγγράφω μαζί με ακαδημαϊκούς που εργάζονται σε Πανεπιστήμια όπως το Stanford (Η.Π.Α.), το State University της Νέας Υόρκης, το Smithsonian Institution κ. λπ.

Σημαντικό γεγονός στην πορεία μου ως σολίστα κιθάρας αποτελεί η συμμετοχή μου ως στο Συνέδριο Κιθάρας του Guitar Foundation of America το 2011 όπου έδωσα ένα ρεσιτάλ και πραγματοποίησα σεμινάριο τεχνικής και ερμηνείας· ήταν το γεγονός που έδωσε ώθηση στην μετέπειτα κιθαριστική μου πορεία. Οι συμμετοχές μου ως σολίστα και διάσκοντα σεμιναρίου στο Διεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας Βολου (νυν Αθηνών), στο Houdetsi Festival και στο Μουσικό Εργαστήριο «Λαβύρινθος» στην Κρήτη που διεύθηνε και διευθύνει ο Ross Daly, οι εκδόσεις των album μου, το πρώτο μου ρεσιτάλ κιθάρα εν έτει 1992 αποτελούν στιγμές μου.

Ο δίσκος σας “Ioannis Andronoglou Performs” περιλαμβάνει έργα σημαντικών συνθετών. Ποια είναι η προσωπική σας σχέση με αυτά τα κομμάτια;

Ι.Α.: Στον δίσκο Ioannis Andronoglou performs Domeniconi, Dyens, Yilmaz (Αεράκης-Κρητικό Μουσικό Εργαστήρι & Σείστρον, 2023) ερμηνεύω έργα των συνθετών του τίτλου. Όπως σημειώνω και στο εισαγωγικό κείμενο του δίσκου τα δύο εξ αυτών –Variations on an Anatolian folksong και Koyunbaba Suite op. 19 (C. Domeniconi)- με έχουν συντροφεύσει σε συναυλίες μου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και δη, σε μεγάλες μου κιθαριστικές στιγμές, όπως την εμφάνισή μου στο σημαντικότερο συνέδριο-φεστιβάλ κιθάρας, το Guitar Foundation of America. Επίσης, αποτέλεσαν πηγές αφόρμησης για τα δικά μου συνθετικά εγχειρήματα και για σημαντικό μέρος της μουσικολογικής μου έρευνας. Τα έργα Sogne Capricorne (R. Dyens) και Desert Tale (S. Yilmaz) εντάχθηκαν σχετικά πρόσφατα στο ρεπερτόριό μου-μάλιστα είχα την τιμή να διενεργήσω την πανελλήνια πρεμιέρα του Desert Tale. Γενικότερα και σε ευρύτερο κοινωνικοπολιτιστικό πλαίσιο ο άνθρωπος χρειάζεται να θυμάται από που ξεκίνησε, για να προσδιορίζει με σαφήνεια το πού πηγαίνει.

Τα συγκεκριμένα έργα βασίζονται σε δημώδεις μουσικές παραδόσεις της ανατολικής Μεσογείου, μουσικό γεγονός που αντανακλά μια ευρύτερη αναγκαιότητα καθώς βιώνουμε την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Το βασικό εφόδιο του κάθε ανθρώπου για την είσοδό του στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία αποτελεί η πολιτισμική του παρακαταθήκη, η τοπικότητά του.

Το βιβλίο σας “Η ελληνική παραδοσιακή μουσική ως πηγή έμπνευσης στη σύνθεση έργων για κιθάρα” εξετάζει έναν πολύ ενδιαφέροντα τομέα. Τι σας ενέπνευσε να γράψετε αυτό το βιβλίο, και ποια είναι τα βασικά συμπεράσματά σας;

Ι.Α.: Οι μουσικές μου σπουδές ανήκουν στον δυτικοευρωπαϊκό μουσικό κανόνα. Όμως από τα εφηβικά μου χρόνια είχα σχέση, ως κιθαριστής, με την ελληνική παραδοσιακή μουσική. Έχω συνεργαστεί με μπάντες παραδοσιακής μουσικής, έχω παίξει σε γάμους, πανηγύρια, σε εκδηλώσεις συλλόγων με παραδοσιακούς χορούς. Επίσης, ο τόπος μου (Γιαννιτσά Πέλλας) βρίθει μουσικών παραδόσεων· μπορώ να πω ότι αποτελεί ένα μουσικό μωσαϊκό. Αυτό έζησα και ζω κι εγώ ως ακροατής παρακολουθώντας τα λαϊκά δρώμενα. Παράλληλα, λοιπόν, με την πορεία μου ως σολίστα κλασσικής κιθάρας και ερμηνεύοντας έργα του διεθνούς κιθαριστικού ρεπερτορίου, γεννήθηκε η ανάγκη έκφρασης της εθνικής μου ταυτότητας και ιδιαίτερα της τοπικότητάς μου μέσα από αυτό το όργανο που λέγεται κιθάρα και θεωρείται (στη σύγχρονή της μορφή) ισπανικό όργανο. Αυτή η αναζήτηση οδήγησε στην διασκευή θεμάτων από την θρακική δημώδη μουσική παράδοση όπως και σε δικές μου συνθέσεις με επιρροές από την παραδοσιακή μας μουσική και εντεύθεν στην ηχογράφηση και κυκλοφορία του πρώτου μου album Travelling (Legend Classics, 2010).

Μετά το πέρας της διδακτορικής μου διατριβής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, η οποία είχε ως ζήτημα την τεχνική και διδασκαλία της κιθάρας στην Ελλάδα, αποφάσισα να ασχοληθώ ως μουσικολόγος πλέον με το ζήτημα της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής στην σύνθεση έργων για κιθάρα και να το μελετήσω στη οριζόντια του μορφή, δηλαδή από την έναρξη αυτού του μουσικού γεγονότος έως τις μέρες μας. Όπως γίνεται κατανοητό, αφόρμηση αυτού του εγχειρήματος υπήρξε, η προ δεκαετίας, καλλιτεχνική μου ανησυχία που μετεξελίχθηκε σε album. Η μελέτη του γεγονότος διενεργείται κυρίως υπό κοινωνικοπολιτικό πρίσμα και είναι αποτέλεσμα της μεταδιδακτορικής μου έρευνας στη Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.

Εν τάχει, μπορεί να ειπωθεί ότι αυτό το μουσικό γεγονός οφείλεται στην ευρύτερη πολιτιστική πολιτική του μεγάλου Κρητικού πολιτικού, Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος υποστήριζε τον προαναφερθέντα διάλογο.

Στη σημερινή μεταμοντέρνα κοινωνία της υπερπληροφόρησης και της παγκοσμιοποίησης, του αμοραλισμού, της καταναλωτικής βαρβαρότητας, των κοινωνικών ανισοτήτων, των πολέμων, η Ελληνικότητα της Λογικής, του Μέτρου, της Προόδου, της Ειρήνης, της Κοινωνικής Δικαιοσύνης αποτελεί αναγκαιότητα. Η διάχυση της ιδέας της Ελληνικότητας ως μιας οικουμενικής έννοιας και μέσω της μουσικής σύνθεσης αποτελεί επιταγή.

Ως καθηγητής μουσικής, ποια είναι η βασική σας φιλοσοφία στη διδασκαλία; Στην ερώτηση τι πιστεύετε ότι λείπει από την ελληνική μουσική εκπαίδευση σήμερα, τι θα απαντούσατε;

Ι.Α.: Όσον αφορά το φοιτητικό κοινό του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών όπου διδάσκω, μήνυμα που επιχειρώ να μεταδώσω αποτελεί η σημασία της μουσικής επιστήμης και τέχνης στο ευρύτερο κοινωνικό γίγνεσθαι. Ως εκ τούτου, ο/η αυριανός/ή εκπαιδευτικός οφείλει να αντιμετωπίζει το μάθημα της μουσικής (ή την ώρα της μουσικής για τη νηπιακή εκπαίδευση) ως ισάξιο με τα άλλα γνωστικά αντικείμενα. Έτσι, επιμένω στην εφαρμογή των εννοιών Διεπιστημονικότητα/Διαθεματικότητα.

Αυτές οι έννοιες διέπουν και τις συναυλίες που διοργανώνονται από το Αλεξάνδρειο Δημοτικό Ωδείο Γιαννιτσών, του οποίου έχω την τιμή να διατελώ Διευθυντής. Αξίζει να αναφέρουμε ότι έχουμε ήδη διοργανώσει συναυλίες με ερμηνείες των εμβληματικών Άξιον εστί και Mauthausen-μελοποιήσεις του μεγάλου Έλληνα, Μίκη Θεοδωράκη των ομώνυμων έργων του Οδυσσέα Ελύτη και Ιάκωβου Καμπανέλλη. Οι σπουδαστές/τριες μας είχαν την ευκαιρία να έχουν πιο άμεση επαφή, ερμηνευτικά και μουσικοϊστορικά, με τα αυτά τα μνημεία του νεοελληνικού μουσικού πολιτισμού. Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η επαφή των νέων με τέτοιας ποιότητας, μουσικοαισθητικής, αλλά και κοινωνικής, έργα όπως και η συμμετοχή τους στα μουσικά σύνολα, φωνητικά και οργανικά, συμβάλλει στην περαιτέρω πολιτικοποίηση τους, υπό την αριστοτελική έννοια του όρου, δηλαδή, του ανθρώπου ως πολιτικού όντος. Κάτι που υποστηρίχθηκε ευκρινώς από τον κοινωνιολόγο, Max Weber εν έτει 1910.

Όσον αφορά το μουσικό γνωστικό αντικείμενο της κιθάρας το οποίο διδάσκω στο Μουσικό Σχολείο Γιαννιτσών, η γνωριμία του/της μαθητή/τριας με τον μεγάλο κόσμο της αλλά και με τον κόσμο ευρύτερα της μουσικής αποτελεί μέλημά μου. Μέσω αυτών επιχειρείται η ερμηνευτική ανέλιξη του μαθητευόμενου κιθαριστή αλλά και η δημιουργία, παιδαγωγικά, υγιών προτύπων που προκύπτουν από την γνωριμία με κορυφαίους κιθαριστές/στριες. Η αυτογνωσία, η πειθαρχία, ο υγιής στόχος αποτελούν τις κατευθυντήριες ιδέες.

Όσον αφορά την ελληνική μουσική εκπαίδευση θεωρώ αναγκαία την περαιτέρω εφαρμογή των εννοιών της διεπιστημονικότητας/διαθεματικότητας που προαναφέραμε, στο μάθημα της μουσικής. Κυρίως τη σύνδεση των μουσικών έργων/τραγουδιών που διδάσκονται με την κοινωνικοπολιτική Ιστορία και όχι μόνο την εκμάθησή τους και τη μελέτη των μουσικών φαινομένων που συμβαίνουν σε αυτά. Αναφέρω ένα απλό παράδειγμά: Στην Επέτειο του Πολυτεχνείου ακούγεται από τις σχολικές χορωδίες το Ένα το χελιδόνι. Αξίζει να πληροφορούνται οι μαθήτριες/μαθητές ότι το τραγούδι Ένα το χελιδόνι, αποτελεί ένα πολύ μικρό μέρος-ένα χορικό που ανήκει σε ένα μεγάλο έργο, το μουσικό έργο-λαϊκό Ορατόριο Άξιον Εστί του Μίκη Θεοδωράκη. Αξίζει να αναφερθούν οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες υπό τις οποίες το συνέθεσε, αξίζει να αναφερθούν οι ιδέες που πρεσβεύει η ομώνυμη ποιητική σύνθεση του Νομπελίστα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη όπως και η μελοποίηση του Θεοδωράκη. Έτσι, ο μαθητής/τρια γνωρίζει στην πλήρη του μορφή το έργο και έχει επίγνωση του τι ερμηνεύει στη σχολική γιορτή. Γενικότερα, πληροφορείται και εμφορείται πλέον της εθνικής μουσικής του παρακαταθήκης. Αυτά τα ζητούμενα αφορούν όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, από την Πρωτοβάθμια έως και την Τριτοβάθμια.

Η ελληνική παραδοσιακή μουσική έχει αναμφίλεκτα βαθιές ρίζες στον πολιτισμό μας. Πώς την προσεγγίζετε ως σύγχρονος κιθαρίστας και ερμηνευτής κλασικής μουσικής;

Ι.Α.: Η ελληνική παραδοσιακή μουσική είναι μέρος του πολιτισμού μας. Η ερώτησή σας αποτελεί και την απάντησή μου. Την προσεγγίζω ως κλασσικός κιθαριστής και ερμηνευτής ρεπερτορίου που ανήκει στον δυτικοευρωπαϊκό μουσικό κανόνα αλλά και στις Μουσικές του Κόσμου. Όπως ανέφερα παραπάνω, θέλησα να εκφράσω την εθνική μου ταυτότητα, την τοπικότητά μου. Από αυτή την θέληση προέκυψε το album μου Travelling. Σκοπός μου δεν ήταν, ούτε είναι να αποτυπώσω αυτούσια τα παραδοσιακά τραγούδια των οποίων δανείζομαι τις μελωδίες·σκοπός μου ήταν και είναι να δημιουργήσω έργα για κιθάρα με αναφορά στην ελληνική παραδοσιακή μουσική. Γενικότερα, μπορεί να ειπωθεί ότι αυτή η μουσική πράξη ανήκει στο πλαίσιο του Δημοκρατικού (ή όπως το θέτει ο Μίκης Θεοδωράκης, Δημιουργικού) Πατριωτισμού και θετικού κοσμοπολιτισμού δηλαδή εξωστρέφεια και διασύνδεση με τα επιτεύγματα άλλων λαών έναντι ενός αντιδραστικού εθνικισμού ή επαρχιωτικού κοσμοπολιτισμού ήτοι απόρριψης του Άλλου. Παραθέτω εν τέλει, διατύπωση του αείμνηστου Έλληνα διανοητή, Χρήστου Γιανναρά: «Η ελληνικότητα είναι από τη φύση της κοσμοπολίτικη και οικουμενική, δεν φοβάται να προσλάβει και να αφομοιώσει οποιοδήποτε πολιτιστικό στοιχείο διευρύνει τη δυναμική της». Οι τοπικότητες και στην περίπτωση μας η ελληνική, οφείλει να αποκτήσει (ξανά) ισχυρό πολιτιστικό στίγμα στο σημερινό παγκόσμιο μεταμοντέρνο πολυπολιτισμικό μωσαϊκό. Όπως σημειώνω και στο εσώφυλλο του νέου μου δίσκου ο άνθρωπος χρειάζεται να θυμάται από που ξεκίνησε, για να προσδιορίζει με σαφήνεια το πού πηγαίνει.

Υπάρχει κάποιος σύγχρονος Έλληνας συνθέτης που θεωρείτε ότι έχει συμβάλει σημαντικά στη μουσική για κιθάρα;

Ι.Α.: Οι πρωτομάστορες της σολιστικής κιθάρας στην Ελλάδα, Δημήτρης Φάμπας και Γεράσιμος Μηλιαρέσης, πέραν της ερμηνευτικής τους δραστηριότητας συνέθεσαν έργα για κιθάρα. Μάλιστα ακολούθησαν την έννοια της Ελληνικότητας όπως ορίστηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τη Γενιά του ’30, το μουσουργό Μανώλη Καλομοίρη και μεταγενέστερα, τον Μίκη Θεοδωράκη. Από συνθέτες, μη κιθαριστές, ο μουσουργός Θεόδωρος Αντωνίου τίμησε αυτό το μουσικό όργανο με συνθέσεις του που ενέχουν το στοιχείο της μουσικής πρωτοτυπίας· είχα την τιμή να προσκληθώ και να ερμηνεύσω έργο του στην τελευταία του διάλεξη, στο Διεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας Βόλου. Αξίζει να αναφέρουμε το γεγονός σύνθεσης έργων για κιθάρα από τους μουσουργούς που σφράγισαν την ιστορία της νεοελληνικής μουσικής δημιουργίας· τους Μίκη Θεοδωράκη με το έργο Romancero Gitano για κοντράλτο, κιθάρα, χορωδία και ορχήστρα και Μάνο Χατζιδάκι με το έργο Blue για την ομώνυμη ταινία του Silvio Narizzano όπου τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχει η κιθάρα όπως και με την σουΐτα για κιθάρα.

Σε έναν νέο που θα διαβάσει τη συνέντευξη και ονειρεύεται να ασχοληθεί με τη μουσική τι θα του λέγατε;

Ι.Α.: Να ασχοληθεί ανυπερθέτως, είτε πρόκειται να οδηγηθεί σε επαγγελματική μουσική πορεία είτε ερασιτεχνικά (εραστής της Τέχνης). Η ενασχόληση με τη μουσική δημιουργεί καλούς πολίτες, επικαλούμενος και πάλι τον Max Weber.

Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξη, ποιο είναι θα λέγατε το σημαντικότερο πράγμα που σας έχει διδάξει η μουσική;

Ι.Α.: Το να διδάσκομαι συνέχεια. Το Ταξίδι Συνεχίζεται.

Ευχαριστώ πολύ τον κύριο Ανδρόνογλου για την πολύ ενδιαφέρουσα συνομιλίας μας!

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Xαίρετε, είμαι ο Ευθύμιος, είμαι φιλόλογος και συντάκτης της πολιτιστικής ιστοσελίδας Thess culture.gr. Aγαπώ πολύ τη μουσική, τις τέχνες, την ανάγνωση και το θέατρο, ενώ συνεντεύξεις μου και κριτικές μου έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στον ηλεκτρονικό τύπο. Διαχειρίζομαι παράλληλα τις σελίδες «Ορθογραφία και ορθοέπεια», «Βιβλιοφιλία και βιβλιολογία» και υπήρξα επί πολλά έτη ενεργό μέλος και συντονιστής στις λέσχες ανάγνωσης των βιβλιοθηκών του Δήμου Κορδελιού- Ευόσμου.