ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΖΙΩΡΙΔΟΥ: «ΤΑ ΤΡΑΝΣ ΑΤΟΜΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΗΝ ΠΙΟ ΕΥΑΛΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΛΟΑΤΚΙ+ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ»

9 February 2025

1.09k

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Η Κατερίνα Τζιωρίδου είναι ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια με έδρα τη Θεσσαλονίκη, με σπουδές στο ΑΠΘ και εξειδίκευση στη Γνωσιακή – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία στη Γερμανία. Εργάζεται με ατομική ψυχοθεραπεία, συμβουλευτική ζευγαριών και υποστήριξη ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Είναι πιστοποιημένη από την EABCT και διαθέτει πολυετή εμπειρία στην επιβεβαιωτική προσέγγιση για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Μετά από 11 χρόνια στο εξωτερικό, επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, όπου συνεχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες της στον τομέα της ψυχικής υγείας. Επικοινωνήσαμε μαζί της και σας παραθέτουμε τη συνομιλία μας!

Στην ελληνική κοινωνία, η queer κοινότητα συχνά αντιμετωπίζεται με αμηχανία ή ακόμα και αποδοκιμασία. Πώς βλέπετε τη σημερινή κατάσταση για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στην Ελλάδα και ποια είναι τα κύρια εμπόδια που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους;

Η ελληνική κοινωνία έχει έναν μακρύ δρόμο ακόμη να διανύσει μέχρι να αποκτήσει μια πραγματικά συμπεριληπτική στάση απέναντι στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Δυστυχώς η Ελλάδα είναι μια κοινωνία βαθιά συντηρητική, καθώς την φυσιολογικότητα την ορίζουν οι στερεοτυπικές πατριαρχικές αντιλήψεις για την οικογένεια, τις σχέσεις, τον αυτοπροσδιορισμό του ατόμου. Η αποδοχή της διαφορετικότητας δεν είναι αυτό που χαρακτηρίζει τον μέσο Έλληνα / τη μέση Ελληνίδα. Και αυτό μπορείτε να το διαπιστώσετε κάθε λεπτό γύρω σας, αν παρατηρήσετε πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι σε οποιοδήποτε άτομο φέρει μια διαφορετικότητα -και δεν αναφέρομαι αυτή τη στιγμή μόνο στα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, αλλά και σε άτομα διαφορετικής φυλής και κουλτούρας, σε ανάπηρα άτομα, σε μετανάστες, σε πρόσφυγες/-ισσες, στις γυναίκες. Μιλάμε όπως καταλαβαίνετε για ρατσισμό, σεξισμό, μισαναπηρισμό και -για να επιστρέψουμε στο θέμα μας- ομοφοβία και τρανσφοβία. Τα άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας καθημερινά στοχοποιούνται, επικρίνονται, χλευάζονται ανοιχτά ή καλυμμένα. Καλούνται να διεκδικούν συνεχώς τα αυτονόητα, την ισότιμη μεταχείριση, τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, την πρόσβαση σε εκπαίδευση και εργασία χωρίς διακρίσεις, το δικαίωμα να ορίζουν τη ζωή τους, όπως τα ίδια επιθυμούν. Σημειώστε, ότι για κάθε σις/στρέητ λευκό άτομο (και συνήθως άντρα) τίποτα από αυτά δεν απειλείται, έτσι; Δυστυχώς λοιπόν τίποτα δεν είναι δεδομένο και αυτονόητο, αφού η ομοφοβία και η τρανσφοβία παραμένουν ριζωμένες στην ιδιοσυγκρασία του μέσου Έλληνα / της μέσης Ελληνίδας. Πρόκειται για στάσεις και αντιλήψεις που καλλιεργούνται καθημερινά από πολλές πλευρές, όπως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, την εκκλησία, την πολιτική ηγεσία. Οι αντιλήψεις αυτές με τη σειρά τους αντανακλώνται στο πώς εκφράζονται οι άνθρωποι μεταξύ τους για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, αλλά και πώς απευθύνονται σε αυτά.

Η ελληνική queer κοινότητα έχει καταφέρει να κερδίσει σημαντικά δικαιώματα και αναγνώριση, όμως παραμένουν προκλήσεις. Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι πιο σημαντικές ανάγκες που πρέπει να καλυφθούν ώστε να επιτευχθεί ισότητα σε κοινωνικό και θεσμικό επίπεδο;

Τη δεδομένη χρονική στιγμή παρατηρούμε όλοι/-ες/-α σημαντικά δικαιώματα που κατακτήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν να αναθεωρούνται, καθώς η εκλογή του νέου ανοιχτά ομοφοβικού προέδρου των ΗΠΑ έχει δώσει πάτημα και στην ελληνική πολιτική ηγεσία να τοποθετείται ενάντια στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Θυμίζω την πρόσφατη θέση του πρωθυπουργού, ότι τα φύλα είναι δύο. Μια θέση άκρως αντιεπιστημονική και τρανσφοβική, καθώς το φύλο είναι φάσμα με πολλές και διαφορετικές εκφάνσεις και όχι δίπολο.

Οι σημαντικότερες ανάγκες που χρειάζεται να διασφαλιστούν είναι το δικαίωμα στην αυτοπροσδιορισμό και την αυτοδιάθεση, η θεσμική προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ οικογενειών, η διασφάλιση των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών, η πρόσβαση χωρίς διακρίσεις των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας. Να τονίσουμε εδώ ότι τα τρανς άτομα αποτελούν την πιο ευάλωτη ομάδα εντός της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, καθώς στοχοποιούνται ακόμη περισσότερο. Η πολιτεία οφείλει να προστατεύσει την τρανς κοινότητα και κυρίως τα τρανς παιδιά. Να απλοποιήσει τις διαδικασίες φυλομετάβασης και τις διαδικασίες αλλαγής νομικών εγγράφων. Να δημιουργήσει δομές στήριξης για τους γονείς τρανς παιδιών, αλλά και δομές για τα ίδια τα άτομα, όπου θα έχουν πρόσβαση σε ψυχολογική υποστήριξη τόσο κατά τη διερεύνηση του φύλου τους όσο και κατά τις διαδικασίες φυλομετάβασης.

Οι queer άνθρωποι συχνά βιώνουν κοινωνικές πιέσεις και στερεότυπα, τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Πώς η ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να βοηθήσει στην ενδυνάμωση αυτών των ατόμων;

Η ψυχολογική υποστήριξη των queer ατόμων επιτυγχάνεται με την ενδυνάμωση της ψυχικής ανθεκτικότητας. Αυτό δουλεύεται μέσα από την αναγνώριση και την επιβεβαίωση της queer ταυτότητας ως μιας ταυτότητας που είναι φυσιολογική και έχει κάθε δικαίωμα να είναι ορατή. Ξέρετε, το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι η “ντουλάπα”. Σε μια κοινωνία που στηρίζεται σε πυλώνες ετεροκανονικότητας και του διπόλου αρσενικό-θηλυκό ως το μοναδικό φυσιολογικό, το queer άτομο εσωτερικεύει αναπόφευκτα και το ίδιο ομοφοβικές αντιλήψεις για τον εαυτό του. Πολύ δύσκολα βρίσκει το θάρρος να “βγει από την ντουλάπα”, δηλαδή vα κάνει coming out. Εδώ έρχεται η ψυχοθεραπεία με το επιβεβαιωτικό μοντέλο να ενδυναμώσει την ταυτότητα του ατόμου μέσα από την αναγνώριση και την επικύρωση αυτής της ταυτότητας.

Πέραν αυτού μας ενδιαφέρει το ΛΟΑΤΚΙ+ άτομο να αναζητήσει άτομα της κοινότητας, αλληλέγγυες ομάδες, αυτοοργανωμένες δομές (κοινωνικούς χώρους), καθώς εκεί θα αισθάνεται ασφαλές, ορατό και κυρίως όχι μόνο.

Ως ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια που δραστηριοποιείται στη Θεσσαλονίκη, πώς βλέπετε την εξέλιξη της αντίληψης γύρω από την ψυχική υγεία των queer ατόμων στην πόλη τα τελευταία χρόνια; Υπάρχουν κοινωνικά ή πολιτιστικά εμπόδια που δυσχεραίνουν τη διαδικασία θεραπείας;

Δε με χαροποιεί η απάντηση, αλλά οφείλω να σας τη δώσω. Η Θεσσαλονίκη εξακολουθεί να παραμένει στο μεγαλύτερο κομμάτι της συντηρητική και εχθρική προς τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Θυμηθείτε το πρόσφατο περιστατικό στην πλατεία Αριστοτέλους με τη μαζική ομοφοβική επίθεση σε περαστικά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Πρόκειται για μία ακραία εκδήλωση μαζικής ομοφοβίας. Τέτοιου τύπου περιστατικά συμβαίνουν συνεχώς σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα φοβούνται να είναι ορατά. Και αυτό είναι ένα πρόβλημα της κοινωνίας. Ευτυχώς τα νέα παιδιά βρίσκουν τρόπους να οργανώνουν και να οργανώνονται σε κοινότητες και να διεκδικούν με όποιο τρόπο μπορούν το δικαίωμά τους για αποδοχή και συμπερίληψη. Η Θεσσαλονίκη έχει κάποιους κοινωνικούς χώρους όπου συναντιούνται τα άτομα της κοινότητας, παρόλο που έχουν δεχθεί πολεμική για την ύπαρξη αυτών των χώρων. Έχει χώρους για καφέ, ποτό, διασκέδαση. Υπάρχει επίσης το αυτοοργανωμένο pride που γίνεται κάθε χρόνο. Θα έλεγα ότι υπάρχει συνολικά ένας χώρος ύπαρξης -ευτυχώς! Αλλά τίποτα από αυτά δεν αρκεί και δεν καλύπτει τις ανάγκες ορατότητας και ασφαλούς χώρου ύπαρξης.

Ποιο είναι το πιο συχνό λάθος που κάνουν οι θεραπευτές όταν ασχολούνται με queer άτομα; Πιστεύετε ότι χρειάζονται ειδικές προσεγγίσεις ή προσαρμογές στην ψυχοθεραπεία για τα queer άτομα, ή η καθολική ψυχολογική υποστήριξη επαρκεί;

Το μεγαλύτερο λάθος που γίνεται είναι, όταν οι ψυχολόγοι – ψυχοθεραπευτές/-τριες δεν έχουν εξειδίκευση στη θεραπεία με ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και παρόλα αυτά αναλαμβάνουν queer άτομα για ψυχοθεραπεία. Δεν αρκεί η καθολική ψυχολογική υποστήριξη. Οι θεραπευτές/-τριες ΛΟΑΤΚΙ+ εκπαιδευόμαστε σε συγκεκριμένα, έγκυρα θεραπευτικά μοντέλα για να είμαστε σε θέση να αναλάβουμε queer άτομα. Το πιο γνωστό είναι το επιβεβαιωτικό μοντέλο (affirmative approach), ένα μοντέλο στο οποίο παρέχεται πιστοποιημένη εκπαίδευση από το Orlandolgbt.gr., τον πρώτο επιστημονικό φορέα στην Ελλάδα που ασχολείται εξειδικευμένα με την ψυχική υγεία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.

Επίσης, ένα άλλο μεγάλο τυφλό σημείο που ειδικά εμείς οι θεραπευτές/-τριες οφείλουμε να δουλεύουμε συνεχώς είναι η δική μας εσωτερικευμένη ομοφοβία και τρανσφοβία, η οποία μπορεί να μη μας είναι καν συνειδητή. Ο κίνδυνος εδώ είναι μεγάλος να συμπεριφερθούμε μη επιβεβαιωτικά χωρίς να το καταλάβουμε. Αυτός ακριβώς είναι και ένας από τους λόγους που είναι πολύ σημαντική η έγκυρη, επιστημονική εκπαίδευση των ψυχολόγων στα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα.

Σε κοινωνίες όπως η ελληνική, όπου οι οικογενειακοί δεσμοί είναι ισχυροί αλλά συχνά ασφυκτικοί για queer άτομα, πώς μπορεί κάποιος να διεκδικήσει τον εαυτό του χωρίς να νιώθει ότι προδίδει ή εγκαταλείπει τις ρίζες του;

Η αλήθεια είναι ότι αυτό είναι ένα μακρύ και επίπονο ταξίδι. Η αγία ελληνική οικογένεια έχει την τάση να πνίγει τα παιδιά της. Δεν τους αφήνει αέρα να αναπνεύσουν, δεν ενισχύει την αυτονομία τους, δε δείχνει εμπιστοσύνη και σεβασμό στην κρίση τους. Βάλτε τώρα όλα αυτά μαζί και από πάνω και μια queer ταυτότητα. Καταλαβαίνετε πόσο πιο ασφυκτικά γίνονται τότε τα πράγματα. Νομίζω, ότι αν το queer άτομο νιώσει ότι προδίδει ή εγκαταλείπει τις ρίζες του, ενώ δεν έχει λάβει αγάπη άνευ όρων, δεν έχει γίνει αποδεκτό για αυτό που είναι, δεν έχει αμέριστη συμπαράσταση για την ταυτότητά του, τότε αυτό δε θα είναι μια δική του αποτυχία, αλλά μία αποτυχία της ίδιας της οικογένειας και της κοινωνίας να το αποδεχτεί για αυτό ακριβώς που είναι. Μια queer ταυτότητα δεν κάνει τον άνθρωπο κακό, επικίνδυνο ή επιβλαβή για τους άλλους. Ούτε πρόκειται για διαταραχή ή ψυχολογικό πρόβλημα. Αυτό το έχει αποκλείσει εδώ και κάποια χρόνια η διεθνής επιστημονική κοινότητα. Η διαφορετικότητα έρχεται να τσεκάρει τα αντανακλαστικά όλων εμάς των υπολοίπων ως προς το πόσο συμπεριληπτική μπορεί να είναι η στάση μας και το συναίσθημα μας.

Πολύ συχνά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα απομακρύνονται συνειδητά από τις μη αποδεκτικές ή απορριπτικές οικογένειες τους και δε νιώθουν καθόλου ότι προδίδουν ή εγκαταλείπουν κάτι. Αντιθέτως, αισθάνονται ότι προστατεύουν τον εαυτό τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Φυσικά και αυτό εμπεριέχει ένα τραύμα. Αυτό της απόρριψης από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή τους. Αλλά για αυτή την απόρριψη δεν ευθύνονται τα ίδια.

Συχνά βλέπουμε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα να αντιμετωπίζουν ζητήματα όπως η εσωτερικευμένη ομοφοβία ή τρανσφοβία. Ποιες είναι οι πιο ύπουλες μορφές εσωτερικευμένης ομοφοβίας και τρανσφοβίας που έχετε παρατηρήσει στη δουλειά σας – αυτές που κρύβονται καλά ακόμα και από το ίδιο το άτομο;

Σας ευχαριστώ για αυτή την τόσο εύστοχη ερώτηση. Οι πιο ακραίες και αόρατες μορφές εσωτερικευμένης ομοφοβίας και τρανσφοβίας είναι καταρχήν η ενοχή που κουβαλάει το queer άτομο ότι η ύπαρξη του δυσκολεύει την οικογένειά του και τα αγαπημένα του πρόσωπα. Και κατά δεύτερον η πεποίθηση ότι η ταυτότητά του είναι προβληματική για το ίδιο και για την κοινωνία. Υπάρχουν διάφορες εκφάνσεις αυτής της εσωτερικευμένης ομοφοβίας/τρανσφοβίας. Π.χ. όταν το αίτημα είναι “πώς θα δημιουργώ λιγότερα προβλήματα με την ταυτότητά μου” ή “πώς θα αποδεχτώ την ταυτότητά μου χωρίς να χρειαστεί να κάνω coming out” ή “πώς μπορώ να ζήσω ως queer άτομο χωρίς να το ξέρουν οι άλλοι”. Τι γίνεται εδώ; το άτομο εσωτερικεύει και αναπαράγει το στίγμα. Βλέπει τον εαυτό του ως πρόβλημα. Θεωρεί ότι όλα θα ήταν καλύτερα/πιο εύκολα, αν δεν ήταν γκέι/λεσβία/τρανς/non binary κλπ. Αρνείται με άλλα λόγια την ίδια του την ύπαρξη.

Με όλα τα παραπάνω δουλεύουμε με πολλή υπομονή στην ψυχοθεραπεία, καθώς πρόκειται για τόσο εσωτερικευμένες πτυχές του εαυτού που χρειάζεται πραγματικά χρόνο μέχρι να πάρει το άτομο απόσταση και να ενεργοποιήσει ένα πιο κριτικό βλέμμα προς τις ίδιες του τις πεποιθήσεις. Μπορώ όμως από την εμπειρία μου να σας πω, ότι γίνεται δουλειά και αυτό φαίνεται στο πώς τα άτομα ενδυναμώνονται σιγά σιγά και νιώθουν έτοιμα και για το coming out, αλλά και για σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή τους χωρίς να φοβούνται.

Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξη, αν μπορούσατε να ψιθυρίσετε κάτι στο αφτί κάθε queer ατόμου που έχει νιώσει ότι δεν αξίζει την αγάπη, τι θα του λέγατε;

Θα του/της έλεγα, ότι οι αντιλήψεις και η στάση των άλλων δεν το κάνουν αυτό που είναι. Θα του/της έλεγα, ότι την αγάπη και την αποδοχή χρειάζεται να τη δώσει πρώτα το ίδιο στον εαυτό του και μετά να την αναζητήσει στους άλλους. Θα του/της έλεγα, ότι αυτό που είναι, είναι πολύ οκ!

Ευχαριστώ θερμά την Κατερίνα Τζιωρίδου για την πολύ ενδιαφέρουσα συνομιλία μας και της εύχομαι από καρδιάς να ριζώσει και να καρπίσει το σπουδαίο θεραπευτικό έργο που επιτελεί!

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Xαίρετε, είμαι ο Ευθύμιος, είμαι φιλόλογος και συντάκτης της πολιτιστικής ιστοσελίδας Thess culture.gr. Aγαπώ πολύ τη μουσική, τις τέχνες, την ανάγνωση και το θέατρο, ενώ συνεντεύξεις μου και κριτικές μου έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στον ηλεκτρονικό τύπο. Διαχειρίζομαι παράλληλα τις σελίδες «Ορθογραφία και ορθοέπεια», «Βιβλιοφιλία και βιβλιολογία» και υπήρξα επί πολλά έτη ενεργό μέλος και συντονιστής στις λέσχες ανάγνωσης των βιβλιοθηκών του Δήμου Κορδελιού- Ευόσμου.