TOP

Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΟΝΕΙΡΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΙΕΡ ΠΑΟΛΟ ΠΑΖΟΛΙΝΙ

Αφιέρωμα:Άννα Κάμπα

μέσα από το έργο του Πιερ Πάολο Παζολίνι

«[…] Ήρθα από μακριά

από το άγνωστο, σχεδόν στην καρδιά

στον χρόνο, σχεδόν αισθάνομαι ήδη

τον τρόμο εκείνου που πεθαίνει…

Κι είναι ανέγγιχτη ακόμα η ζωή μου.

Ακόμα την ονειρεύομαι, την χάνω. […]»[1]

Μια δική του εισαγωγή σε ένα δικό του αφιέρωμα είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για τη ζωή και την προσωπικότητα του Πιερ Πάολο Παζολίνι (Pier Paolo Pasolini). Οι στίχοι του, σαν να φέρνουν τη φωνή του ολοζώντανη στα αυτιά μας, αντανακλούν περίφημα την υπαρξιακή του ανησυχία, την αγωνία και τη λαχτάρα του για το μέλλον, το όνειρο, τη ζωή. Ας πιαστούμε, όμως, αρχικά από τη βιογραφία του, προκειμένου να τον πλησιάσουμε και να κατανοήσουμε την περιπετειώδη πορεία του.

Ο Παζολίνι γεννήθηκε τον Μάρτιο του 1922 στη Μπολόνια της Ιταλίας. Το ίδιο έτος η εξουσία του ιταλικού κράτους καταλήφθηκε από τον Μπενίτο Μουσολίνι. Έτσι, πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής του μέσα σε ένα κλίμα αναταραχών, σε μια κοινωνία καταπιεσμένη και φοβισμένη από τις φασιστικές πρακτικές της δικτατορικής κυβέρνησης. Επιπλέον, βίωσε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις ιδεολογικές ακρότητες που τον διακατείχαν. Δεν είναι τυχαίο το έντονα αντιφασιστικό πνεύμα που ανέπτυξε, ούτε και οι μαρξιστικές θεωρίες που ενστερνίστηκε. Βέβαια, καθοριστική ήταν και η συμβολή του πατέρα του, Κάρλο Παζολίνι (Carlo Pasolini), ο οποίος ήταν υπαξιωματικός του πεζικού. Από μαρτυρίες του ίδιου του Πιερ Πάολο Παζολίνι, γνωρίζουμε πως το πρότυπο του πατέρα του ήταν αρκετά αυταρχικό και πιεστικό.

«Γεμάτος πάθος, σεξουαλικότατος, βίαιος σαν χαρακτήρας κατέληξε στη Λιβύη, χωρίς δεκάρα· έτσι άρχισε τη στρατιωτική καριέρα που τον καταπίεσε και τον παραμόρφωσε ψυχολογικά τόσο ώστε να τον σπρώξει στον έσχατο συντηρητισμό.»[2]

Εν αντιθέσει με το πατρικό πρότυπο, το πρότυπο της μητέρας του ήταν γεμάτο γλυκύτητα και στοργή. Μάλιστα, αναφέρεται συχνά πως ο Παζολίνι έτρεφε μια οιδιπόδεια αγάπη για τη μητέρα του. 

«[…] Καμιά άλλη , Εσύ. Επειδή εσύ είσαι Εσύ,

εσύ μου χάρισες ισόβια την απελπισία

[…]

Ένα μοναχούλι χρώμα, ένα σχέδιο, αυτή ήταν η

μικροζωούλα μου μαμά -πάει πέρασε τώρα

[…]

Μη, μη, σου λέω, πέφτω στα γόνατα: ζήσε κι άλλο

είμαι εδώ, μαζί σου, σ’ έναν Απρίλη που έρχεται…»[3]

Αν και εξαιτίας του επαγγέλματος του πατέρα του η οικογένειά του μετακινούνταν συχνά, δέχτηκε τη μεγαλύτερη επιρροή από την αγροτική ζωή που γνώρισε κοντά στην οικογένεια της μητέρας του στην περιοχή του Φριούλι. Εκεί ο Παζολίνι ήρθε σε επαφή με τον αυθόρμητο και αυθεντικό αγροτικό πληθυσμό, τους ανθρώπους που, παρά τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, παρέμεναν φρέσκοι και αληθινοί. Εμπνεύστηκε από αυτούς και πίστεψε στην ομορφιά που δίνει στον άνθρωπο η επαφή με τη φύση. Έτσι, μετά τις φιλολογικές σπουδές του στη Μπολόνια, επέστρεψε στην επαρχία ως δάσκαλος.

                Ωστόσο, όταν εν τέλει χρειάστηκε να εγκαταλείψει οριστικά το Φριούλι, οι συνθήκες ήταν εξαιρετικά δύσκολες. Το 1948 κατηγορήθηκε πως διατηρούσε σχέσεις με ένα ανήλικο αγόρι και αναγκάστηκε να καταφύγει κατατρεγμένος στη Ρώμη. Εκεί έζησε μαζί με τη μητέρα του υπό συνθήκες απόλυτης φτώχειας. Απομονωμένος και χωρίς εργασιακή απασχόληση, έφτασε μέχρι τη σκέψη της αυτοκτονίας. Ταυτόχρονα ήρθε σε επαφή με το προλεταριάτο της Ρώμης, τον εξαθλιωμένο πληθυσμό που πάλευε να επιβιώσει, χωρίς ωστόσο να αναγνωρίζει τους ταξικούς παράγοντες που διαμόρφωναν την πραγματικότητά του. Έτσι, αρχίζει να σκέφτεται και να αντιδρά. Μέσα από τη γραφή ονειρεύεται μια καινούρια κοινωνική πραγματικότητα. Το 1955 εκδίδει μαζί με άλλους διανοούμενους το  περιοδικό Officina, στο οποίο δημοσιεύει σημαντικά δοκίμια σχετικά με καίρια ζητήματα και προβληματισμούς της εποχής.

                Ας ξεφύγουμε, όμως, από τις βιογραφικές πληροφορίες και ας αναζητήσουμε τον καλλιτέχνη μέσα στο έργο του. Όπως προαναφέραμε, ο Παζολίνι χρησιμοποιούσε τη γραφή για να εκφράσει τις ιδέες του, για να ονειρεύεται και να συμμετέχει στον κόσμο. Από πολύ μικρός ανέδειξε το ταλέντο του γράφοντας ποιήματα. Η πρώτη του ποιητική συλλογή εκδόθηκε την περίοδο που ζούσε στο Φριούλι και είναι γραμμένη στην τοπική διάλεκτο. Στα ποιήματα αυτά αναφέρεται στην αγροτική ζωή που τόσο αγάπησε. Αργότερα και εφόσον μετακινήθηκε στη Ρώμη, εκδόθηκαν πολλές ακόμη συλλογές ποιημάτων, μέσα από τις οποίες βλέπουμε την προσωπική εξέλιξη του καλλιτέχνη, την πολιτική του τοποθέτηση και την ιδεολογική του ανησυχία. Η σκέψη του διακατέχεται από επαναστατικότητα. Ο Παζολίνι εξεγείρεται ενάντια στην κατεστημένη πραγματικότητα, διατηρώντας όμως μια λεπτή υπαρξιακή αγωνία στις λέξεις του.

[…] Και η σελήνη, στο χρώμα των περιττωμάτων,

Καλλιεργούσε χωράφια

Που ποτέ δεν αγάπησε το καλοκαίρι.

Και ήταν η  εποχή του γιου

Που τούτη η αγάπη μπορούσε

Ν’ αρχίσει, και δεν άρχισε.

[…]

Στη μέση τ’ ουρανού,

Αυτοί που φτιάξανε

Νόμους έξω από το νόμο,

Αυτοί που προσαρμόστηκαν

Σ’ έναν κόσμο κάτω από τον κόσμο

Αυτοί που πίστεψαν

Σ’ έναν θεό δούλο του θεού […][4]

Πέρα, βέβαια, από την ποιητική γραφή, ο Παζολίνι έδωσε εξαιρετικά δείγματα αφηγηματικού λόγου μέσα από τα μυθιστορήματά του. Η πρώτη του συγγραφική επιτυχία δημοσιεύτηκε το 1955 με τίτλο Τα παιδιά της ζωής.     

Όσον αφορά τη συμβολή του στο χώρο του κινηματογράφου, έκανε το ντεμπούτο του το 1961 με την ταινία «Ακατόνε». Ο Παζολίνι συμμετείχε στην ανάδειξη του νεορεαλιστικού κινήματος στην Ιταλία. Ξεφεύγοντας από τις ταινίες ιστορικού περιεχομένου και από το μελόδραμα, ο κινηματογράφος άρχισε να στρέφεται προς τα κοινωνικά ζητήματα, τις κοινωνικές ανισότητες και την πραγματικότητα, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.[5] Αντί να αποστρέφεται τη φτώχεια και την απελπισία μιας μερίδας του πληθυσμού, ο Παζολίνι έστρεψε τις κάμερες πάνω τους. Απογύμνωσε, έτσι, την αλήθεια της καθημερινότητας, ενσωματώνοντας μέσα της ιδεολογικά-μαρξιστικά αλλά και φροϋδικά στοιχεία.

Τέλος, σχετικά με την παρουσία του καλλιτέχνη στο θέατρο, ο Παζολίνι υπήρξε θεατρικός συγγραφέας αλλά και θεωρητικός του θεάτρου, αφού το 1968 δημοσίευσε ένα «Μανιφέστο για ένα νέο θέατρο». Ο ίδιος ορίζει ως αποδέκτες του νέου θεάτρου κάποιες «προωθημένες ομάδες της αστικής τάξης»[6], διανοούμενους, ανθρώπους μιας ελίτ με αριστερή ιδεολογία, ανθρώπους ικανούς να συμμετέχουν στη θεατρική τελετουργία. Ακόμη, ονομάζει το νέο θέατρο «θέατρο του Λόγου»[7]. Η παράσταση δεν βασίζεται στην κίνηση ή στη φλυαρία, αλλά στην κριτική ανταλλαγή απόψεων και ιδεών μεταξύ δημιουργού και θεατών. Έτσι, ο Παζολίνι επιδιώκει να οργανώσει μια «τελετουργία κουλτούρας»[8] που θα καλλιεργεί το πνεύμα μια προωθημένης ομάδας και που, μέσω αυτής, θα καλλιεργεί το σύνολο της εργαζόμενης τάξης.

                Ο Παζολίνι έφυγε από τη ζωή στις 2 Νοεμβρίου του 1975. Η σορός του βρέθηκε σε φριχτή κατάσταση στην παραλία της Όστια λίγο έξω από τη Ρώμη. Για την άγρια δολοφονία του υπήρξε η μαρτυρία ενός δεκαεφτάχρονου, του Πίνο Πελόζι (Pino Pelosi), ο οποίος ωστόσο γρήγορα την απέσυρε υποστηρίζοντας πως δεχόταν πιέσεις. Υπάρχει ακόμη η θεωρία πως το έγκλημα διαπράχθηκε από μια ομάδα νεοφασιστών, η υπόθεση όμως δεν διαλευκάνθηκε ποτέ. Σήμερα είναι θαμμένος στην Καζάρσα του Φριούλι.


[1] Pasolini, Pier Paolo, «Ο Πειρασμός», στο: Φρέαρ, «Τρία ποιήματα – του Πιερ Πάολο Παζολίνι», <https://frear.gr/?p=14369> (πρόσβαση 18/5/2021). 

[2] TVXS, «Πιερ Πάολο Παζολίνι, ένας άπιστος που ονειρευόταν την πίστη», <https://tvxs.gr/news/%CF%80%CE%BF%CF%81%CF%84%CF%81%CE%B1%CE%AF%CF%84%CE%B1/%CF%80%CE%B9%CE%B5%CF%81-%CF%80%CE%AC%CE%BF%CE%BB%CE%BF-%CF%80%CE%B1%CE%B6%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%B9-%CE%AD%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%AC%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%BF%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CF%81%CE%B5%CF%85%CF%8C%CF%84%CE%B1%CE%BD-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%80%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%B7> (πρόσβαση 18/5/2021).

[3] Pasolini, Pier Paolo, «Προσευχή στη μητέρα μου», στο: LiFO,  «μάμα σουζάνα», <https://www.lifo.gr/various/mama-soyzana> (πρόσβαση 18/5/2021).

[4] Pasolini, Pier Paolo, «Προφητεία», στο: Άτεχνος, «Προφητεία και άλλα τρία ποιήματα του Πιερ Πάολο Παζολίνι», <https://atexnos.gr/%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%B7%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%AC%CE%BB%CE%BB%CE%B1-%CF%84%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80/> (πρόσβαση 19/5/2021).

[5] Cinepivates, «Μάθημα Κινηματογραφικής Ιστορίας 13: Ο Ιταλικός Νεορεαλισμός», <http://cinepivates.gr/mathima-13-italikos-neorealismos/> (πρόσβαση 19/5/2021).

[6] Pasolini, Pier Paolo, «Μανιφέστο για ένα νέο θέατρο», στο Pasolini, Pier Paolo, Καλντερόν, μτφ. Βαγγέλης Β. Ηλιόπουλος, Αθήνα, Εκδόσεις «Δωδώνη», 1992, σ. 14.

[7] Pasolini, Pier Paolo, «Μανιφέστο για ένα νέο θέατρο», ό.π., σ. 16.

[8] Pasolini, Pier Paolo, «Μανιφέστο για ένα νέο θέατρο», ό.π., σ. 37.

Αφιέρωμα:Άννα Κάμπα

Έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές της πάνω στη Φιλοσοφία, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ασχολείται με την αρθρογραφία και την επιμέλεια κειμένων. Κύριοι τομείς ενδιαφέροντός της είναι οι εικαστικές τέχνες και η λογοτεχνία. Όσον αφορά την ερευνητική της δραστηριότητα, αυτή σχετίζεται με την αισθητική και τη φιλοσοφία της τέχνης.

LINKEDIN: www.linkedin.com/in/anna-kampa