Προς υπερασπιση του δικαιωματος στο θυμο

Άρθρο της
Βιργινίας Γκαϊντατζή

“The opposite of love is not hate, it’s indifference”- Elie Wiesel

Δεν έχουν αλλάξει και πολλά από την εποχή του κυνηγιού των ‘μαγισσών’. Όσοι δεν προσαρμόζονται ή δεν υποκύπτουν σε εκείνα που επιτάσσει το σύστημα, όσοι παρακάμπτουν ή απορρίπτουν το κατεστημένο, όσοι εκφράζονται αιρετικά, στοχοποιούνται και ‘δαιμονοποιούνται’. Επικρατεί η κοινή αντίληψη, πως δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό να εκφράζεται η δυσαρέσκεια. Όταν μοιραζόμαστε τα λεγόμενα ‘αρνητικά συναισθήματα’, κάνει τους άλλους να νιώθουν άβολα, γιατί αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να αποδεχθούν τις ‘σκοτεινές πλευρές’ και τις αδυναμίες του ανθρώπου. Οι περισσότεροι άνθρωποι φαίνεται να ανησυχούν ή να νιώθουν απειλή όταν έρχονται αντιμέτωποι με την εκδήλωση θυμού των άλλων, αντί να εξετάζουν τις αιτίες που τον πυροδοτούν. Εντοπίζεται μία μαζική κατεύθυνση προς τη διόρθωση των συμπτωμάτων, αλλά όχι των αιτιών.

Όμως το να θυμώνουμε, σημαίνει πως είμαστε άνθρωποι. Ο θυμός δεν αποτελεί στάση ζωής, αλλά ένα χρήσιμο εργαλείο το οποίο μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε συγκεκριμένες καταστάσεις. Ο θυμός (εφόσον δεν εκδηλώνεται με επιθετικότητα ή βία) είναι η ικανότητα ν’ αμφισβητούμε τα πεπραγμένα, να είμαστε σε επιφυλακή, να έχουμε περισσότερη οξυδέρκεια, και να αναγνωρίζουμε τα ερεθίσματα που δεχόμαστε. Είναι μία φυσιολογική και υγιής αντίδραση που ενεργοποιείται ακαριαία όταν αντιμετωπίζουμε αδικίες, εκμετάλλευση, αθέτηση συμφωνιών, παραβίαση των ορίων και της ελευθερίας μας, και καταπάτηση των αξιών και της αξιοπρέπειας μας. Ο θυμός, εφόσον διοχετεύεται δημιουργικά, είναι παραγωγικός γιατί είναι το συναίσθημα που μας ωθεί στην κινητοποίηση και στην εύρεση λύσεων. Οι σημαντικότερες αλλαγές στη ζωή, είναι αποτέλεσμα μίας αντίδρασης απέναντι σε μία άδικη και τοξική κατάσταση. Παρόλα αυτά, πολλοί είναι εκείνοι που προσπαθούν να μας πείσουν πως η αντίσταση και η απροθυμία που δείχνουμε να προσαρμοστούμε σε μια απάνθρωπη, προβληματική και νοσηρή κοινωνία, είναι δικό μας πρόβλημα (αρκετά διαφωτιστικά περιγράφει το φαινόμενο ο Szasz S.Thomas, στο αποκαλυπτικό του βιβλίο ‘Η Βιομηχανία της Τρέλας’ https://www.ideotopos.gr/posts/%CF%88%CF%85%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%BF %CE%B3%CE%AF%CE%B1/682-%CE%B7-%CE%B2%CE%B9%CE%BF%CE%BC%CE %B7%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CF %84%CF%81%CE%B5%CE%BB%CE%B1%CF%83.html).

Στον αντίποδα της εκδήλωσης του θυμού (υπό τις παραπάνω συνθήκες), έρχεται η παθητική στάση και η υποτιθέμενη ‘θετική ενέργεια’. Το κίνημα του “σκέψου θετικά” . Άλλωστε ζούμε στην εποχή του “fake it until you make it”, του lifestyle, των life coaches, της ωραιοποιημένης ζωής στα social media, και της χειριστικής, καταναγκαστικής δικτατορίας του “σκέψου θετικά”, όπου οι προνομιούχοι δίνουν ‘μαθήματα ζωής’ στους υπολοίπους και τους υποδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Λες και ζούμε σε διαφήμιση της Coca-cola, εξαναγκάζουμε με απάνθρωπο τρόπο τους εαυτούς μας να προσποιηθούμε πως νιώθουμε καλύτερα απ’ ότι μπορεί να ισχύει στην πραγματικότητα. Επιπλέον η υπερβολική αισιοδοξία μας εμποδίζει από το να είμαστε σε εγρήγορση, ώστε να μην μπορούμε να προβλέψουμε το ενδεχόμενο αρνητικής έκβασης των πραγμάτων.

O οικονομολόγος Danny Miller περιγράφει το ‘Icarus paradox’ (παράδοξο του Ίκαρου), σαν ένα φαινόμενο όπου μία μεγάλη επιτυχία συχνά ακολουθείται από μία άθλια αποτυχία, ακριβώς επειδή η υπεραισιοδοξία υποκινήθηκε από τις καλές στιγμές. Το κίνημα του “σκέψου θετικά” είναι ένα φαινόμενο, το οποίο εξυπηρετεί στο να δικαιολογείται η ανισότητα, ο ρατσισμός και όλα τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στις σύγχρονες καπιταλιστικές, καταναλωτικές, οπορτουνιστικές κοινωνίες. Βοηθά τον καπιταλισμό να ευημερεί, αποσπώντας την προσοχή των ανθρώπων από την κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα, κάνοντας τους να πιστεύουν πως το μεγαλύτερο πρόβλημα στη ζωή τους είναι η διανοητική τους στάση απέναντι στα πράγματα (“Bright-sided: How the Relentless Promotion of Positive Thinking Has Undermined America”- Barbara Ehrenreich).

Το κίνημα του “σκέψου θετικά” προσπαθεί να μας πείσει (και σχεδόν το καταφέρνει), ότι δεν είναι οι συνθήκες εκείνες που καθορίζουν τη ζωή μας. Εξυπηρετεί στο να υιοθετήσουμε μία παθητική στάση, να γίνουμε πιο υπάκουοι και πιο παραγωγικοί (χαρούμενοι πωλητές = χαρούμενοι καταναλωτές), να γίνουμε πιο δεκτικοί, ανεκτικοί, συγκαταβατικοί και προσαρμοστικοί, σχεδόν λοβοτομημένοι, απέναντι σ’ ένα σύστημα που είναι οργανωμένο έτσι ώστε να μας εκμεταλλεύεται και να μας καταπιέζει. Η πλάνη της ‘θετικής σκέψης’ μας βάζει σε καταστολή και κουκουλώνει την αδιαφορία απέναντι στα δεινά και την αδικία.

Η αλλαγή στάσης, οι οδηγοί αυτοβελτίωσης και οι προσευχές δεν πρόκειται να βοηθήσουν στην αποδόμηση ενός άδικου, αποτυχημένου οικονομικού μοντέλου, το οποίο εξυπηρετεί μόνο την τάξη των ‘εκλεκτών’ και αγνοεί τις ανάγκες των υπολοίπων. Το μήνυμα “σκέψου θετικά” είναι πατροναριστικό και εντελώς αποκομμένο απ’ την πραγματικότητα, ειδικά όταν απευθύνεται σε όσους αγωνίζονται και αντιμετωπίζουν εμπόδια που τους αποτρέπουν από το να εξασφαλίσουν μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Εξίσου χειριστική είναι η φράση “υπάρχουν και χειρότερα”. Σαφώς υπάρχουν και χειρότερα, όμως υπάρχουν και καλύτερα.

Ένα τέτοιο σκεπτικό λοιπόν, μας παροτρύνει να είμαστε ευγνώμονες σε όποια κατάσταση και αν βρίσκόμαστε, και μας αποτρέπει από το να διεκδικήσουμε κάτι καλύτερο. Μέσα σε όλα αυτά, η καταναγκαστική θετική σκέψη δεν είναι αισιοδοξία, αλλά αυταπάτη. Μας αδρανοποιεί, μας αποτρέπει από το να σκεφτούμε και ν’ αντιδράσουμε (τόσο σε ατομικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο). Το αντίθετο της αισιοδοξίας δεν είναι η απαισιοδοξία, αλλά ο ρεαλισμός. Όταν η αδικία κυριαρχεί, η αδιαφορία δεν είναι επιλογή. Ακόμα πιο απεχθής απ’ την αδιαφορία, είναι η ουδετερότητα. Η ουδέτερη στάση προδίδει ότι θέλουμε να τα πηγαίνουμε καλά με όλους.

Εφόσον όμως η καθημερινότητα, για τους περισσότερους, είναι μία μάχη επιβίωσης, δεν γίνεται να τα πηγαίνουμε καλά με όλους. Πρέπει να επιλέξουμε ‘στρατόπεδο’. Σ’ έναν κόσμο καταπιεστών και καταπιεσμένων, όπου κάποιοι ευημερούν εις βαρος κάποιων άλλων, η ουδετερότητα σίγουρα δεν είναι αρετή, αλλά ωφελιμιστική τακτική. Η τροποποίηση των προσωπικών μας πεποιθήσεων, ώστε να προσαρμόζεται με το εκάστοτε σύστημα πεποιθήσεων του πλήθους, είναι επιβεβλημένος ετεροκαθορισμός. Θα ήταν ίσως πιο αποτελεσματικό αν αντιδρούσαμε απέναντι σε όλους εκείνους που μας εκμεταλλεύονται, αντί να επιμένουμε να ελπίζουμε (βλακωδώς) ότι θα μας ευνοήσουν και θα μας ευεργετήσουν. Φυσικά οι πεποιθήσεις μπορεί να επιδέχονται εξέλιξη και αλλαγές καθ’ όλη την πορεία της ζωής μας, όμως η αντίδραση που επιλέγουμε να έχουμε απέναντι στα πράγματα, οφείλει να έχει συνέπεια ως προς τις πεποιθήσεις που έχουμε τη δεδομένη στιγμή. Η ταυτότητα μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις πεποιθήσεις μας, οι οποίες διαφοροποιούνται ανάλογα με τη θέση μας στην κοινωνία και καθορίζουν αναλόγως την πολιτική μας στάση.

Ας μη ξεχνάμε λοιπόν ότι η πραγματικότητα του ευνοημένου διαφέρει απ’ την πραγματικότητα του αδικημένου, επομένως καθίσταται αδύνατον να ενστερνιζόμαστε όλοι τις ίδιες αντιλήψεις και να υιοθετούμε όλοι την ίδια στάση. Ο παράδεισος του ενός, είναι η κόλαση του άλλου…

ΥΓ. Το συγκεκριμένο θέμα έχει πολλές ακόμη προεκτάσεις, που είναι αδύνατον να εξαντληθούν στα περιορισμένα πλαίσια ενός άρθρου

Αρθρογράφος: Βιργινία Γκαϊντατζή- Μουσικός