ΤΑΞΙΔΙΑΡΑ ΨΥΧΗ:ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟ

Άρθρο:Μιχαέλα Χαρκούτση

Φέρτε στο νου σας τότε που ήσασταν παιδιά και χαζεύτατε απ΄ το παράθυρο του αυτοκινήτου . Τις σκέψεις που κάνετε όταν οδηγάτε τον συνηθισμένο δρόμο ή  περιμένετε στη στάση του λεωφορείου. Όταν ο φίλος σας  ρωτάει ‘’ με ακούς? ’’ και έχετε πιάσει μόνο τη τελευταία λέξη ή όταν γυρίζετε σπίτι για να χαλαρώσετε και αναρωτιέστε αν ο απέναντι τελικά σας φλέρταρε.
Τις στιγμές εκείνες ο νους , χλευάζοντας τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος , φεύγει και μας παρασύρει σε νοητούς προορισμούς. Μας ταξιδεύει στο παρελθόν με την ανάκληση γεγονότων και στο μέλλον με την φαντασίωση και τον σχεδιασμό του. Είναι γνωστό ότι το νοητό ταξίδι στο χρόνο και η νοητική αναπαράσταση του εαυτού, είναι προνόμιο του ανθρώπινου είδους. Τι λοιπόν συμβαίνει τις στιγμές αποσύνδεσης από το άμεσο περιβάλλον στον ανθρώπινο εγκέφαλο ?

Το 2001 ,  Αμερικάνοι επιστήμονες , ανάμεσά τους ο Marcus Raichle , μίλησαν πρώτη φορά για την ύπαρξη ενός δικτύου που ενεργοποιείται όταν  o νους ‘’περιπλανιέται’’  και δεν επιστρατεύει την προσοχή μας για την εκτέλεση κάποιου συγκεκριμένου έργου: το λεγόμενο «δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας» ( default mode network ) . Η μέχρι τότε έρευνα επικεντρωνόταν κυρίως στο πως αντιδράει ο εγκέφαλος όταν καλείται το άτομο να εκτελέσει μια δοκιμασία  αλλά  σύμφωνα με τον  Raichler ,  η προτίμηση αύτη και η παραμέληση της εξέτασης των εγκεφαλικών λειτουργιών όταν το άτομο βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας  συνέβαλλε  στη μεροληπτική άποψη ότι ο εγκέφαλος είναι κυρίως ‘’αυτοπαθής’’.  Ο ίδιος είναι υπέρμαχος της αντίληψης ότι οι εγκεφαλικές λειτουργίες είναι κυρίως ενδογενείς και σε αυτό φυσικά συνέβαλλαν τα ευρήματά του σχετικά με το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας . Βρέθηκε ότι το δίκτυο του ‘’αυτόματου πιλότου’’  ή  αλλιώς ‘’δίκτυο της ηρεμίας’’  έχει την έδρα του κυρίως  σε περιοχές του προμετωπιαίου λοβού αλλά εξαπλώνεται στον βρεγματικό λοβό και στον ιππόκαμπο.
 
Δεν έχει γίνει η πλήρης αποσαφήνιση για τη φύση της συγκεκριμένης νοητικής κατάστασης και οι απόψεις των νευροεπιστημόνων φαίνεται να διχάζονται. Σίγουρα ” δουλεύει”  για μας όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση ηρεμίας και όταν ονειροπολούμε  κατά τη διάρκεια της ημέρας , θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί έναν αυτόματο ‘’σωτήρα’’ τις στιγμές πλήξης .

Η συνθετότητά της αποδεικνύεται από την  εμπλοκή του δικτύου σε διαφορετικές συμπεριφορές. Εκτός από τις νοητικές διεργασίες  που αναφέρθηκαν παραπάνω, το δίκτυο εμφανίζει επίσης μερική δραστηριότητα όταν θέτουμε στον εαυτό μας ηθικά διλήμματα ή κάνουμε ερμηνείες για το πώς μας βλέπουν οι άλλοι ( Θεωρία του Νου ).
Σε έρευνα που διεξήχθη από μέλη του Πανεπιστημίου Στάνφορντ της Αμερικής φαίνεται το δίκτυο να εμπλέκεται στην εργαζόμενη μνήμη ( το μικρότερο σε διάρκεια είδος μνήμης καθώς κρατάει μόλις λίγα δευτερόλεπτα ή λεπτά , άμεσα συνδεδεμένο με την προσοχή- σκέψου όταν σου λένε ένα τηλέφωνο πόση ώρα μπορείς να το συγκρατήσεις ). Διαπίστωσαν ότι το δίκτυο της ηρεμίας παρέμενε ανενεργό όταν το άτομο καλούνταν να συμμετέχει σε διάφορες δοκιμασίες όμως ενεργοποιούταν όταν οι δοκιμασίες μετρούσαν την εργαζόμενη μνήμη του. Πολλοί ειδικοί επίσης υποθέτουν ότι αποτελεί τον υπεύθυνο για τον εσωτερικό μας μονόλογο καθώς και ότι συνδέεται με την  αίσθηση της σταθερότητας  του εαυτού μας στον χώρο και στον χρόνο.

Για να γίνει περισσότερο κατανοητό , έχει παρομοιαστεί  με την επιφάνεια εργασίας του ηλεκτρονικού υπολογιστή .
Δεν είναι τυχαία η παρομοίωση. Το δίκτυο είναι απενεργοποιημένο κατά την διάρκεια της επιτέλεσης ενός έργου ( πχ όταν διαβάζουμε ένα κείμενο και αντίστοιχα , στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, όταν ανοίγουμε ένα παράθυρο στο διαδίκτυο αυτό καλύπτει την επιφάνεια εργασίας) και ενεργοποιείται ακριβώς τη στιγμή που ολοκληρώνουμε το έργο  (όταν σηκώνεις τα μάτια σου από το κείμενο που μόλις διάβασες ή όταν κλείνει ένα παράθυρο και αυτόματα προβάλλεται η επιφάνεια επεξεργασίας) . Παρατηρείται επίσης ενεργοποίηση την ώρα που εκτελούμε μια εργασία στην οποία έχουμε πλήρως εξοικειωθεί : θυμηθείτε πως φεύγει ο νους όταν πλένετε τα δόντια σας ή όταν μαγειρεύετε την ίδια συνταγή για χρόνια.

Το ταξίδι ωστόσο μπορεί να μην είναι πάντα  ευχάριστο . Πρόσφατες έρευνες δείχνουν περισσότερη δραστηριότητα του δικτύου σε άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη ενώ  παρατηρείται ενεργοποίηση και κατά τη διάρκεια του ιδεομηρυκασμού  ( κάνω επαναλαμβανόμενες σκέψεις οι οποίες συνήθως είναι αγχωτικές ) . 
Ειδικοί του διαλογισμού μιλούν για τις επιπτώσεις του δικτύου προεπιλεγμένης λειτουργίας και την  προσπάθεια χαλιναγώγησής του με την επικέντρωση της προσοχής στο σώμα και στο ‘’εδώ και τώρα ’’ . 

Οι έρευνες για το περίπλοκο αυτό δίκτυο συνεχίζονται και είναι πολλά υποσχόμενες. Η πληρέστερη κατανόηση της φύσης του φαντάζει για πολλούς ειδικούς πυξίδα στο λαβύρινθο των ανώτερων νοητικών λειτουργιών. Την επόμενη φορά λοιπόν που θα σας πουν ότι ‘’ονειρεύεστε στον ξύπνιο σας ‘’ μην στραβώσετε, απαντήστε πως σηκώνετε το έπαθλο του εξελιγμένου εγκεφάλου !

Άρθρο:Μιχαέλα Χαρκούτση

Τώρα που καλούμαι να πω για μένα η πρώτη εικόνα που ήρθε στο νου είναι το χωριό που μεγάλωσα. Ονομάζομαι Μιχαέλα Χαρκούτση και το ταξίδι έχει αφετηρία ένα όμορφο χωριό στο Ηράκλειο Κρήτης. Συνέχισε προς τα βόρεια για να βρεθώ φοιτήτρια στο τμήμα Ψυχολογίας του ΑΠΘ. Στόχοι και γραμμές συγκεκριμένες δεν ξέρω αν υπάρχουν , σίγουρα ψάχνω με τους ανθρώπους μου την ομορφιά στην έμπνευση και στους εμπνευσμένους. Για κλείσιμο θα πω με ‘’τουφεκιές ζαχαρωτές’’  να νιώθουμε του ‘’χαρτοπόλεμου τη βία’’.