ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ: «ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΤΟΛΜΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΠΟΡΕΣΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΝΑ ΚΟΙΤΑΞΕΙ ΜΕΣΑ ΤΟΥ»

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Ο ταλαντούχος και αεικίνητος υπηρέτης του θέατρου, Αντώνης Καραγιάννης φέτος επέλεξε να αναμετρηθεί με ένα αριστουργηματικό έργο, το «Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ;», του σπουδαίου Έντουαρντ Άλμπι. Αφορμώμενοι από αυτό, συνομιλήσαμε μαζί του και σας παραθέτουμε τη συνομιλία μας.

Φέτος υπογράφεις στη σκηνή του θεάτρου Σοφούλη τη σκηνοθεσία του σπουδαίου έργου «Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ;». Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με το ίδιο το έργο, τι είναι αυτό που σε κέντρισε στο συγκεκριμένο θεατρικό και σε ώθησε να αναμετρηθείς μαζί του;

Πρόκειται για ένα μνημειώδες έργο. Ένα έργο που αγάπησα από την πρώτη στιγμή που το διάβασα.. Ήταν ένας μεγάλος μου πόθος αυτό το κείμενο κι εδώ και χρόνια υπήρχε η σκέψη και η επιθυμία να αναμετρηθώ μαζί του. Με γοητεύει ο Άλμπι, με γοητεύουν τα κείμενα που όσο πιο πολλές φορές τα διαβάζεις, σου γεννούν συνεχώς νέες πολλές και διαφορετικές εικόνες. Πρόκειται για ένα έργο που αμέσως κεντρίζει το ενδιαφέρον ενός σκηνοθέτη. Όπως έγραψε και η μεταφράστρια του κειμένου η Τζένη Μαστοράκη, πρόκειται για ένα έργο που ακροβατεί ανάμεσα στην κωμωδία, το παράλογο και την τραγωδία, με αιχμηρό και ρεαλιστικό τρόπο. Πρόκειται για ένα έργο με ιλιγγιώδη ρυθμό και σίγουρα αποτελεί τόλμημα το ανέβασμα αυτού του έργου. Μετά το ανέβασμα του Ανδρέα Βουτσινά πριν από 29 χρόνια στο Κ.Θ.Β.Ε., κανείς άλλος δεν έχει καταπιαστεί μαζί του στην πόλη. Είναι ένα έργο που απαιτεί σεβασμό, αφοσίωση, σκληρή δουλειά, έμπνευση κι εγρήγορση. Θέλω να πιστεύω πως θα αφήσουμε ένα καλλιτεχνικό αποτύπωμα μετά το πέρας των παραστάσεων, σεβόμενοι πάντοτε το μέγεθος του τεράστιου δημιουργού συγγραφέα.

Το έργο όταν πρωτοανέβηκε δεν αγκαλιάστηκε από την Αμερική, ίσως γιατί χαλούσε την εξιδανικευμένη εικόνα των κοινωνικών της προτύπων. Παρότι βέβαια παραπέμπει στον “Χορό του θανάτου” του Στρίντμπεργκ, ο τρόπος γραφής του είναι σκληρότερος, σε βαθμό που θα μπορούσε να σοκάρει και στις μέρες μας το κοινό. Θα έλεγες πως το θέατρο εκπαιδεύει το κοινό και μέσα από τη σκληρότητα;

Το θέατρο είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Το θέατρο αποτελεί ύψιστη μορφή τέχνης και η αλληλεπίδρασή του με τους ανθρώπους είναι καταλυτική, πάντα προς το καλύτερο. Η ζωή από μόνη της είναι πολύ ωμή και σκληρή. Η Τέχνη δεν μπορεί με κανέναν τρόπο και με κανένα μέσο να αντιγράψει τη σκληρότητα της ζωής. Όταν το θέατρο φωτίζει σκληρές καταστάσεις, αυτό που προσφέρει είναι προβληματισμός και αυτογνωσία. Και δεν πιστεύω πως ένα κείμενο σοκάρει. Μια απλή καθημερινή περιήγηση σε κάποια από τις δομές της κοινωνίας μπορεί να είναι απείρως σοκαριστική. Ποικίλα καθημερινά ερεθίσματα χτυπούν αδυσώπητα τους νευρώνες μας κι αυτά μας κάνουν πιο σκληρούς. Η δε σκληρότητα που ενίοτε αναδύεται από ένα κείμενο, απέχει πάρα πολύ από τη σκληρότητα που υπάρχει στην κοινωνία. Το θέατρο ως ένα ζωντανό κύτταρο της κοινωνίας φωτίζει τις όποιες κοινωνικές συνθήκες επικρατούν. Μέσα από αυτή τη διαδικασία εκπαιδεύει το κοινό, όχι στη σκληρότητα, αλλά στην επίγνωση και τον προβληματισμό.

Στο έργο του Άλμπι, διαπλέκονται έντονα οι μη ρεαλιστικοί χαρακτήρες, η έννοια του παράλογου και μια καθεστηκυία τάξη παραφροσύνης, εκβιασμού και νομιμοποιημένης βίας. Οι χαρακτήρες διαπλέκονται μέσα σε ένα αέναο παιχνίδι εξουσίας του ενός πάνω στον άλλο, όπου όλα μοιάζουν ρευστά, αλλά ταυτόχρονα και τόσο σταθερά. Πόσο δύσκολο ήταν άραγε να αποδώσεις με διαύγεια αυτούς τους πυλώνες;

Στο έργο του Άλμπι τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Υπάρχουν τα δύο ζευγάρια τα οποία ενίοτε δημιουργούν τρίγωνα και όταν ξεκινούν τα παιχνίδια αποκαλύψεων, διαλύονται τα πάντα γύρω τους. Στη διάρκεια της νύχτας αποκαλύπτονται οι βαθιά κρυμμένες ενοχές των πρωταγωνιστών κι όταν σκορπίζουν τις ψευδαισθήσεις που είχαν χτίσει γύρω τους τα πάντα καταρρέουν και ξεπροβάλλει μία νέα εικόνα με έντονα αλληγορικά στοιχεία. Αυτές οι συνθήκες κουβαλούν μία τεράστια ένταση και χρειάζεται πολλή καθοδήγηση ώστε να μπορέσουν οι ηθοποιοί να ανταποκριθούν στις δύσκολες απαιτήσεις των ρόλων που υποδύονται. Όσο δύσκολο είναι αυτό, άλλο τόσο ευχάριστο και ζωντανό είναι στη διαδικασία των προβών. Και θα ήθελα να αναφερθώ ιδιαίτερα στο γεγονός, πως όταν ένας σκηνοθέτης όπως εγώ, έχει ως πρωταγωνιστές τους εξαιρετικούς ηθοποιούς-καλλιτέχνες, την Παυλίνα Χαρέλα και τον Κρίτωνα Ζαχαριάδη, το έργο της απόδοσης γίνεται ακόμη πιο εύκολο. Αισθάνομαι και τυχερός και δικαιωμένος.

Η Μάρθα και ο Τζορτζ μοιάζει να βλέπουν τη ζωή τους μέσα από ένα παιχνίδι αναζητώντας έτσι κάποιο ενδιαφέρον. Άλλοτε αυτό το παιχνίδι βασίζεται στο ψέμα, άλλοτε στον σαρκασμό και στην ταπείνωση και άλλοτε στον συμβιβασμό. Υπάρχει θα έλεγες ισορροπία σ΄ αυτήν τη σχέση ή η ισορροπία θεωρείται μόνο η ανακωχή;

Η Μάρθα και ο Τζορτζ, ζουν στην ψευδαίσθηση που έχουν χτίσει, παίζουν τα παιχνίδια τους και δίνουν έναν ανελέητο αγώνα επιβολής μεταξύ τους. Αυτή η πάλη, αυτός ο αγώνας, αυτή η σύγκρουση που τους οδηγεί εκτός ορίων είναι και η ισορροπία της σχέσης τους. Χωρίς αυτή τη σύγκρουση θα χανόταν η ισορροπία στη σχέση τους. Αν είχαν μια ήρεμη ζωή, δε θα ήταν μαζί. Όταν ο Τζορτζ διαμαρτύρεται προς τη Μάρθα λέγοντας «…δεν μπορείς να με εξευτελίζεις και να με κατακρεουργείς» η Μάρθα του απαντάει «εσύ το αντέχεις, γι’ αυτό με παντρεύτηκες…».

Αντώνη, στο έργο παρακολουθούμε συν τοις άλλοις τους δύο βασικούς ήρωες να κατασκευάζουν καθησυχαστικές ιστορίες για να αποφύγουν ή να αποκρύψουν μια αλήθεια που είναι οδυνηρή. Ζουν για παράδειγμα με το ζωτικό ψεύδος ότι έχουν ένα γιο. Πόσο ανάγκη έχουμε να ζούμε με ψευδαισθήσεις, να οχυρωνόμαστε πίσω από ζωτικά ψεύδη για να διαχειριστούμε τη ζοφερή πραγματικότητα;

Ο Άλμπι με το έργο αυτό ουσιαστικά κατεδαφίζει το αμερικανικό “πατρίς- θρησκεία- οικογένεια”. Είχε πει σε συνέντευξή του πως οι άνθρωποι λένε ψέματα στον εαυτό τους για το ποιοι είναι και πώς βλέπουν τον εαυτό τους. «Το έργο μου αφορά την ανικανότητά μας να είμαστε αντικειμενικοί με τον εαυτό μας». Μέσα από τη σφοδρή σύγκρουση του κεντρικού ζευγαριού, ο Άλμπι, φωτίζει τον αέναο κι ανελέητο προσωπικό αγώνα του ανθρώπου για την κατάκτηση ενός ονείρου. Ενός ονείρου που έχει ως θεμέλιο λίθο την παραδοσιακή οικογένεια. Η δημιουργία ή μάλλον η πλασματική κατασκευή ενός γιου που δεν υπάρχει, δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ιδανικής οικογένειας. Οι ήρωες παλεύουν για την κατάκτηση ενός ιδανικού τρόπου ζωής που, όπως τους έχουν μάθει, η πληρότητα θα φέρει την ευτυχία,. Η ευτυχία όμως δεν έρχεται τόσο εύκολα. Οι ήρωες στο τέλος του έργου είναι διαλυμένοι. Ουσιαστικά ο Άλμπι προσφέρει μια εικόνα για το τι μπορεί να συμβεί όταν οχυρωνόμαστε πίσω από ψεύδη και δημιουργούμε τις ψευδαισθήσεις μας. Μια εικόνα με έντονα αλληγορικά στοιχεία. Θέλω να τονίσω επίσης πως το έργο αποτελεί κι έναν σταθμό για τη δεκαετία των 60s καθώς καταγγέλλει με έντονο ύφος την περιθωριοποίηση της διαφορετικότητας.

Η Virginia Woolf ήταν μια λαμπρή συγγραφέας και υποστηρικτής των δικαιωμάτων των γυναικών. Επιπλέον, προσπάθησε να ζήσει τη ζωή της χωρίς ψευδαισθήσεις. Έτσι λοιπόν, το ερώτημα του τίτλου του έργου, γίνεται: «Ποιος φοβάται να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα;» Ποια είναι θα έλεγες η σχέση σου με την πραγματικότητα; Έχεις καταφέρει να κάνεις ειρήνη με τον εαυτό σου και να συμφιλιωθείς με τις πτυχές εκείνες του εαυτού σου που μένουν στο σκοτάδι;

Πάρα πολύ καλή ερώτηση. Νομίζω πως ο κάθε άνθρωπος κουβαλάει τις ενοχές του τις οποίες είτε τις έχει θαμμένες είτε προσπαθεί, όταν αυτές ανασύρονται, να συμφιλιωθεί ή και να απαλλαγεί από αυτές. Υπάρχουν πολλά κομμάτια του εαυτού μας που τα έχουμε κλειδωμένα σε ένα μικρό κομμάτι του μυαλού μας. Κάποια από αυτά τα κομμάτια κουβαλούν πόνο, αμφισβήτηση κι αμέτρητα γιατί. Δεν ξέρω κατά πόσο είναι εύκολο να συμφιλιωθεί κάποιος πραγματικά με αυτά τα κομμάτια. Και το λέω αυτό γιατί νομίζω πως όταν αυτό επιτυγχάνεται, ίσως και να πρόκειται για μια επιφανειακή συμφιλίωση. Τα κομμάτια που είναι θαμμένα, συνήθως προσφέρουν αρνητικά συναισθήματα όταν αναδύονται. Προσωπικά, προσπαθώ όντως να συμφιλιωθώ με αυτά τα κομμάτια. Η ζωή συνεχίζεται κι οφείλω να είμαι υγιής δίπλα σε αυτούς που αγαπώ και με αγαπούν. Χρειάζεται όμως τόλμη και προσωπικό αγώνα για να μπορέσει κάποιος να κοιτάξει μέσα του.

Αλήθεια, αν δεν ήσουν ο σκηνοθέτης αλλά ένας από τους ηθοποιούς της παράστασης ποιον ρόλο θα ήθελες να υποδυθείς και γιατί; Ποιος ήρωας εντέλλει σε «τρομάζει» περισσότερο;

Παρότι δυσκολεύομαι να μπω σε αυτή τη συνθήκη, θα επέλεγα τον Τζορτζ. Είναι ένας πολύ απαιτητικός και δύσκολος ρόλος. Βέβαια, όλοι οι ήρωες του Άλμπι είναι ιδιαίτεροι και χρειάζονται πολλή μελέτη ώστε να γοητεύουν κι όχι να «τρομάζουν». Προσωπικά θα έλεγα όμως πως δεν με «τρομάζει» κανένας ήρωας. Με τρομάζει περισσότερο η κοινωνία. Κι αυτό αναδύεται έντονα μέσα από την τριβή με τους χαρακτήρες τέτοιων έργων τα οποία φωτίζουν τις όποιες κοινωνικές συνθήκες επικρατούν.

Ολοκληρώντας τη συνέντευξη, όταν απαντάς και μεταλαμβάνεις τέτοια κείμενα νιώθεις ολομόναχος, ανίσχυρος, «ένοχος» και ταυτόχρονα ευτυχής, πλήρης. Προνόμιο που μόνο η μεγάλη τέχνη, μόνο οι μεγάλοι δημιουργοί, όπως ο Άλμπι προσφέρουν. Τι θα έλεγες ότι έχεις ξορκίσει με την πολύπλευρη ενασχόλησή σου με την Τέχνη;

Με την ενασχόλησή μου με την Τέχνη ουσιαστικά πυροδοτώ μια αναμέτρηση με τον εαυτό μου. Είμαι βαθιά ενοχικός και στεναχωριέμαι έντονα αν είπα ή έπραξα με τρόπο που πλήγωσε κάποιον άνθρωπο δίπλα μου. Δεν είναι τυχαίο που αναμετρήθηκα με αυτό το κείμενο που ασχολείται με βαθιά ενοχικούς ανθρώπους. Αναμετρώμαι με τις ενοχές μου και προσπαθώ να ξορκίσω τον πόνο από τις μνήμες μου. Στεναχωριέμαι όταν θυμάμαι πως μπορεί να έχω πει κάτι ή να έχω πράξει με τρόπο που να έχει πληγώσει κάποιον άνθρωπο που αγάπησα. Θεωρώ επίσης πως ξορκίζω ό, τι άσχημο και κακό ένιωσα και βίωσα και συνεχίζω να το κουβαλάω μέσα μου μαζί με αμέτρητα γιατί. Ειδικά ως παιδί, ένιωσα σε όλο του το μεγαλείο το σχολικό bullying και αυτό ήταν κάτι που το κουβαλούσα και με πίκραινε για πάρα πολλά χρόνια. Βίωσα έντονο πόνο και βρέθηκα πολλές φορές σε μια εσωτερική συστολή κι απομόνωση. Ό, τι άσχημο γεννά η κοινωνία, ότι με βαραίνει, όποια ενοχή με καταδυναστεύει, θέλω όλα αυτά να τα ξορκίσω και νομίζω πως με βοηθάει η ενασχόλησή μου με την Τέχνη. Η Τέχνη με βοηθά να γίνομαι καλύτερος άνθρωπος.

Ευχαριστώ από καρδιάς τον Αντώνη Καραγιάννη για την προσήνεία του και για την επολύ ενδιαφέρουσα συνομιλία μας.

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Xαίρετε, είμαι ο Ευθύμιος, είμαι φιλόλογος και συντάκτης της πολιτιστικής ιστοσελίδας Thess culture.gr. Aγαπώ πολύ τη μουσική, τις τέχνες, την ανάγνωση και το θέατρο, ενώ συνεντεύξεις μου και κριτικές μου έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στον ηλεκτρονικό τύπο. Διαχειρίζομαι παράλληλα τις σελίδες «Ορθογραφία και ορθοέπεια», «Βιβλιοφιλία και βιβλιολογία» και υπήρξα επί πολλά έτη ενεργό μέλος και συντονιστής στις λέσχες ανάγνωσης των βιβλιοθηκών του Δήμου Κορδελιού- Ευόσμου.