TOP

Αποκλινουσα συμπεριφορα: μια μαστιγα της κοινωνιας μας

Η αποκλίνουσα συμπεριφορά των παιδιών, των εφήβων, των νέων αποτελεί ένα κοινωνικό φαινόμενο με το οποίο δυστυχώς ερχόμαστε αντιμέτωποι πολύ συχνά. Διάφορα περιστατικά μας έχουν συγκλονίσει κατά καιρούς. Περιστατικά που προκλήθηκαν από τέτοιες συμπεριφορές, ορισμένα από τα οποία αποτελούσαν ειδεχθή εγκλήματα: 

Υπόθεση Άλεξ: ο 11χρονος Άλεξ από τη Βέροια, ο οποίος εξαφανίστηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2006, χτυπήθηκε και τελικά δολοφονήθηκε από 5 παιδιά ηλικίας 13 ετών. Το σώμα του Άλεξ δεν έχει βρεθεί ακόμα.

Υπόθεση Βαγγέλη Γιακουμάκη: η υπόθεση του 20χρονου φοιτητή Βαγγέλη Γιακουμάκη, ενός φοιτητή της Γαλακτοκομικής Σχολής Ιωαννίνων, ήταν μια υπόθεση που έφερε στο προσκήνιο το φαινόμενο του εκφοβισμού (bullying). Εξαφανίστηκε στις 6 Φεβρουαρίου του 2015 και βρέθηκε νεκρός περίπου ένα μήνα αργότερα, τραυματισμένος θανάσιμα από μαχαίρι. Θεωρείται ότι είχε πέσει θύμα  και λεκτικού εκφοβισμού, τα οποία ήταν και τα αίτια της εξαφάνισης και του θανάτου του.

Υπόθεση 80χρονου Σέρρες: τον Ιούνιο του 2010, ένας 80χρονος δολοφονήθηκε άγρια από 2 έφηβες 15 και 16 χρονών. Τα κορίτσια ισχυρίστηκαν ότι ο ηλικιωμένος τούς έκανε ανήθικες προτάσεις, ωστόσο τελικά αποκαλύφθηκε από την αστυνομία ότι οι ανήλικες μπήκαν στο σπίτι του ηλικιωμένου με σκοπό να τον ληστέψουν. Όταν συνειδητοποίησαν ότι δεν θα του έπαιρναν μεγάλο ποσό, τον δολοφόνησαν.

Υπόθεση μακελάρη της Νορβηγίας: ο Άντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ ήταν 32 χρονών όταν τοποθέτησε εκρηκτικό μηχανισμό σε αυτοκίνητο έξω από κυβερνητικό κτίριο στο Όσλο προκαλώντας το θάνατο 8 ατόμων. Στη συνέχεια, υποδυόμενος τον αστυνομικό, εισήχθη σε κατασκήνωση νεολαίας στο νησί Ουτόγια και  προκάλεσε μαζική σφαγή πυροβολώντας θανάσιμα 69 άτομα, ώσπου να συλληφθεί τελικά από τις αρχές.  

Το φαινόμενο της αποκλίνουσας συμπεριφοράς είναι σύνθετο και πολλές φορές εκδηλώνει τα σημάδια του από την παιδική ηλικία του ατόμου. Πολλά παιδιά διαπράττουν μικροκλοπές, άλλα με μεγαλύτερη κι άλλα με μικρότερη συχνότητα. Κάποια  παιδιά εκδηλώνουν βίαιη συμπεριφορά προς τους συνομηλίκους τους. Τέτοιου είδους πράξεις αντικατοπτρίζουν αποκλίνουσες συμπεριφορές στην παιδική ηλικία, με πιθανότητα να συνεχιστούν στην εφηβεία, καθώς και στην ενήλικη ζωή. Ποιες είναι λοιπόν οι συμπεριφορές που βρίσκονται κάτω από την ομπρέλα του όρου «αποκλίνουσες»; Ως αποκλίνουσες συμπεριφορές θεωρούνται οι πράξεις οι οποίες ξεφεύγουν από τα όρια των κοινωνικών νορμών, δηλαδή των συμπεριφορών που η κοινωνία έχει ορίσει ως φυσιολογικές. Τέτοιου είδους συμπεριφορές έχουν αρνητικές συνέπειες είτε για το άτομο, είτε για το περιβάλλον του. Η βίαιη συμπεριφορά προς άλλα άτομα, ο βανδαλισμός, η κλοπή, η ριψοκίνδυνη οδήγηση, η κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών, ο φόνος υπάγονται στον όρο αποκλίνουσες συμπεριφορές.  Το ερώτημα είναι: γιατί ένα παιδί, ένας έφηβος, ένας νέος ενήλικος εκδηλώνει τέτοιου είδους συμπεριφορές; Είναι σημαντικό να αναφέρουμε κάποιους βασικούς παράγοντες ώστε να κατανοήσουμε αυτό το φαινόμενο: 

Αυτοέλεγχος                                                                                                                                    

Ξεκινώντας από τους παράγοντες που αφορούν το ίδιο το άτομο, η καταφυγή σε αποκλίνουσες συμπεριφορές καταδεικνύει την έλλειψη αυτοελέγχου. Το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει την παρορμητικότητα του και οδηγείται τελικά σε τέτοιου είδους πράξεις, πολλές φορές ως αντίδραση σε κάποια δυσάρεστη πτυχή της ζωής του, αγνοώντας τις αρνητικές συνέπειες που έπονται.

Οικογενειακό περιβάλλον                                                                                                         

Όταν γεννιέται ένα παιδί, η πρώτη κοινωνική συνθήκη που γνωρίζει είναι αυτή της οικογένειας. Είναι επομένως λογικό, το οικογενειακό περιβάλλον να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο για τη μετέπειτα ζωή του. Ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια οικογένεια από την οποία λαμβάνει ερεθίσματα που παραπέμπουν σε αποκλίνουσα συμπεριφορά, για παράδειγμα ενδοοικογενειακή βία, γονείς που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ ή ουσιών κτλ, έχει υψηλότερη προδιάθεση να αναπτύξει στο μέλλον ένα τέτοιο μοτίβο συμπεριφοράς σε σχέση με ένα παιδί που μεγαλώνει σε μια οικογένεια με απουσία τέτοιων ερεθισμάτων. Ο τρόπος ανατροφής, η ενημέρωση από την οικογένεια για τις συνέπειες αυτών των συμπεριφορών, αλλά και η διατήρηση μιας βοηθητικής έναντι επιθετικής στάσης προς το παιδί, τον έφηβο ή το νέο συμβάλλει στη μείωση των πιθανοτήτων, από πλευράς της οικογένειας, για εκδήλωση αποκλίνουσας συμπεριφοράς.

Ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον

Πέρα από το οικογενειακό περιβάλλον, τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι εκτίθενται σε ερεθίσματα και καταστάσεις που βρίσκονται έξω από αυτόν τον στενό κλοιό. Πηγαίνουν στο σχολείο, σε δραστηριότητες, σε χώρους εστίασης, επομένως έρχονται σε επαφή με πολλούς ανθρώπους, ο καθένας από τους οποίους δύναται να αποτελέσει είτε θετική είτε αρνητική επιρροή. Εκεί βέβαια έρχεται ο αυτοέλεγχος που προαναφέραμε, καθώς και η κρίση του ατόμου, ώστε να φιλτράρει τα εκάστοτε ερεθίσματα. Ωστόσο, δεν είναι πάντα τόσο εύκολο. Πολλές φορές τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι διακατέχονται από την επιθυμία να ανήκουν κάπου και να αισθανθούν μέλη μιας ομάδας. Έτσι, οδηγούνται σε συμπεριφορές που δεν τους αρμόζουν. Μόνο και μόνο για την ικανοποίηση του αισθήματος του «ανήκειν». Έπειτα, ο χρόνος που περνάει κάποιος με τους φίλους του και με ανθρώπους του  ευρύτερο κοινωνικού του πλαισίου είναι πολύς. Επομένως, όταν ο κοινωνικός περίγυρος του ατόμου εκδηλώνει αποκλίνουσες συμπεριφορές, είναι πιο πιθανόν για το άτομο να υποκύψει σε αυτές.

Κοινωνικές συνθήκες

Οι κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν δύνανται να επηρεάσουν το άτομο και να το κάνουν πιο ευάλωτο, ώστε να καταλήξει στην εκδήλωση αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Η οικονομική κρίση, η αποξένωση των ανθρώπων, ακόμα και μέσα στην ίδια οικογένεια, τα πρότυπα που προβάλλονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, η προβολή βίας που είναι εύκολα προσβάσιμη σε όλους μέσω της τηλεόρασης και του διαδικτύου αποτελούν παράγοντες οι οποίοι συμβάλλουν στην ανάπτυξη τέτοιων συμπεριφορών. Τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι καθοδηγούνται από λάθος πρότυπα, παρακολουθούν βίαιες καταστάσεις απενοχοποιημένα καθώς τους σερβίρονται εύκολα και ως κάτι τελείως φυσιολογικό, από την άλλη λόγω της οικονομικής κρίσης, πολύ συχνά κλονίζονται οι σχέσεις, οι αξίες και είναι πολύ πιο εύκολο για κάποιον να κατρακυλήσει και να πέσει στην παγίδα της αποκλίνουσας συμπεριφοράς.

Δεν είναι βέβαια τόσο απλό και θα μπορούσε να γραφτεί ολόκληρο βιβλίο γι’ αυτό το θέμα. Ο ένας παράγοντας επικαλύπτει τον άλλον και φυσικά μην ξεχνάμε ότι κάθε άνθρωπος είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα με διαφορετικά βιώματα, διαφορετική αντίληψη και διαφορετικές αντιδράσεις σε αυτά. Υπάρχουν άτομα που έχουν μεγαλώσει σε περιβάλλον εξαιτίας του οποίου θα μπορούσαν κάλλιστα να εκδηλώσουν αποκλίνουσα συμπεριφορά και τελικά διέψευσαν τις θεωρίες, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που συμβαίνει και το αντίστροφο σενάριο. Ο κάθε άνθρωπος από την πλευρά του, είτε είναι γονιός, είτε δάσκαλος, είτε φίλος ατόμου με τάσεις, σημάδια ή ήδη εκδηλωμένης αποκλίνουσας συμπεριφοράς πρέπει να βρίσκεται κοντά του και μέσα από το ρόλο του να βοηθήσει το ίδιο το άτομο να κατανοήσει την αιτία αυτής της συμπεριφοράς, αλλά και τις καταστροφικές συνέπειες που έχει. Επιπλέον, η παραπομπή σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας συνιστάται σε πολλές περιπτώσεις, για την εφαρμογή εξειδικευμένης θεραπείας. Το φαινόμενο εκδήλωσης αποκλίνουσας συμπεριφοράς είναι ένα ζήτημα που μας αφορά όλους. Τα παιδιά, οι έφηβοι, οι νέοι του σήμερα είναι το μέλλον της κοινωνίας μας και οφείλουμε όλοι να συμβάλλουμε στη θετική εξέλιξη της.

Σύνταξη:Ελένη Καλαϊτζή

Ποια είναι η Ελένη

Ήρθε λοιπόν η ώρα να γνωριστούμε! Είμαι η Ελένη, 26 χρονών και κατάγομαι από το Λαγκαδά/Θεσσαλονίκης. Είμαι απόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας ΑΠΘ και φέτος ολοκληρώνω το Μεταπτυχιακό μου στην Εφαρμοσμένη Ψυχολογία με κατεύθυνση Κλινική Νευροψυχολογία. Αγαπώ πολύ τα βιβλία και το γράψιμο. Η θεματολογία της στήλης αφορά τον τομέα της Ψυχολογίας, έχω διάφορες ιδέες και είμαι ανοιχτή και σε ιδέες δικές σας, σε θέματα που θα σας ενδιέφερε να διαβάσετε