TOP

ΑΡΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ: «ΤΟ ΚΡΙΣΙΜΟ ΖΗΤΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΡΙΑΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΔΙΑΤΗΡΟΥΝ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

ΟΑναπληρωτής Καθηγητής Φιλοσοφίας, Πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ και συγγραφέας, Άρης Στυλιανού μίλησε στο thessculture.gr και στον Ευθύμιο Ιωαννίδη για το ελληνικό και ευρύτερο πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαιτον ρόλο του Νεοέλληνα σε αυτό, ήτοι για κάποια από τα εξαιρετικής σημασίας ζητήματα στα οποία έχει αφιερώσει το φιλοσοφικό και συγγραφικό του έργο.

Διανύουμε φλέγουσα περίοδο επικίνδυνων εντάσεων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, η οποία συνδυάζεται και με έναν νέο γύρο τουρκικής προκλητικότητας προς την Ελλάδα. Πώς κρίνετε τις επιλογές της κυβέρνησης;

Όντως η παρούσα περίοδος στο γεωπολιτικό πεδίο είναι πολύ δύσκολη, με μεγάλους κινδύνους και προκλήσεις για την Ελλάδα και την Ευρώπη, μέσα στο παγκόσμιο σκηνικό. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία άνοιξε τον ασκό του Αιόλου και ο πόλεμος επανήλθε έπειτα από δεκαετίες στη γειτονιά μας. Διαγράφεται ακόμη και η απειλή ενός παγκόσμιου πολέμου, με τη συγκρουσιακή στρατηγική που ακολουθούν οι ΗΠΑ στην Ουκρανία, στη Μέση Ανατολή και στην Ταϊβάν. Σε αυτό το περιβάλλον, η κυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη αποδεικνύεται πολύ λίγη έως επικίνδυνη, έχοντας εγκαταλείψει την παραδοσιακά πολυδιάστατη ελληνική εξωτερική πολιτική. Η αποστολή όπλων, οχημάτων και πολεμικού υλικού στην Ουκρανία αποτελεί μέγα σφάλμα, το οποίο μας φέρνει σε ευθεία αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Από την πλευρά της, η Τουρκία παίζει στη διπλωματική σκακιέρα πολύ πιο έξυπνα και καταφέρνει μονίμως να αποκομίζει οφέλη, ενώ συγχρόνως απειλεί την εθνική μας κυριαρχία. Απαιτείται λοιπόν άμεσος αναπροσανατολισμός της εξωτερικής μας πολιτικής, με σοβαρές και μελετημένες διπλωματικές ενέργειες, ώστε να ανακτήσουμε την πρωτοβουλία και να θωρακίσουμε την πατρίδα μας μέσα στο νέο, εξαιρετικά ασταθές, διεθνές πλαίσιο.

Κύριε Στυλιανού, λέμε ότι στις δημοκρατίες δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Το ελληνικό χρέος και τα μνημόνια, ωστόσο, έχουν δημιουργήσει αδιέξοδα τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία. Είμαστε, άραγε, αντιμέτωποι και με πολιτικό αδιέξοδο δεδομένου ότι οι πιο σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονται συνήθως από εξωθεσμικά κέντρα ή μη εκλεγμένα σώματα (ΕΚΤ, ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Eurogroup κ.λπ.);

Στις δημοκρατίες δεν υπάρχουν αδιέξοδα, υπό την έννοια ότι πάντοτε εκείνος που αποφασίζει και δίνει τις λύσεις είναι το εκλογικό σώμα, το σύνολο των πολιτών, δηλαδή ο κυρίαρχος λαός, από τον οποίο πηγάζει κάθε αρχή και εξουσία. Από την άλλη, η χώρα μας τα τελευταία δώδεκα χρόνια αντιμετωπίζει μια πολύπλευρη κρίση, οικονομική, κοινωνική, πολιτική, αξιακή, και βεβαίως υγειονομική, που προκαλεί μεγάλες δυσχέρειες. Κατά συνέπεια, έχουν προκύψει τεράστια προβλήματα και ανυπέρβλητα εμπόδια στην ελληνική οικονομία και κοινωνία. Όταν ένα κράτος είναι υπερχρεωμένο και βρίσκεται υπό εξωτερική επιτήρηση, τότε διακυβεύεται η ανεξαρτησία και η κυριαρχία του. Ωστόσο, η Ελλάδα κατάφερε σε κάποιον βαθμό να αντιμετωπίσει όλα αυτά τα προβλήματα. Επίσης, αποτελεί αναπόσπαστο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει τη δυνατότητα να επηρεάζει τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ασφαλώς με τις κατάλληλες συμμαχίες και πρωτοβουλίες. Είναι γεγονός ότι υπάρχει σημαντικό δημοκρατικό έλλειμμα στην Ε.Ε., αλλά συχνά και στα επιμέρους κράτη-μέλη, αφού οι θεσμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας βρίσκονται σε κρίση διεθνώς. Μαγικές λύσεις δεν μπορούν να υπάρξουν, αλλά είναι βέβαιο ότι σήμερα χρειαζόμαστε επειγόντως μια αναζωογόνηση των δημοκρατικών θεσμών, έναν διαρκή και βαθύ εκδημοκρατισμό του ίδιου του δημοκρατικού πολιτεύματος, με πιο άμεσες μορφές δημοκρατίας και με την ενεργό συμμετοχή των «από κάτω», των πολιτών που νιώθουν αποκλεισμένοι από την πολιτική ζωή.

Μια από τις συνοδούς συνέπειες της ανθρωποκεντρικής οπισθοδρόμησης και πρόσδεσης της ελληνικής κοινωνίας στο άρμα της δυτικής απολυταρχίας/κρατικής κυριαρχίας είναι να αναπαράγει με μηρυκαστικό τρόπο δίκην αυθεντικού προτύπου το ευρωπαϊκό κεκτημένο, θέτοντας υπό απαγόρευση κάθε άλλη σκέψη, όπως και τη σχέση της με τις κληρονομιές της. Η απελευθέρωση του Έλληνα από το καθεστώς της ενιαίας σκέψης μήπως διέρχεται εντέλει από την κοσμοσυστημική ανάκτηση του ελληνικού κόσμου;

Δεν ξέρω αν κατανοώ σωστά την ερώτησή σας. Δε βλέπω κάποια δομική αντινομία της «ελληνικότητας» με τον «δυτικό πολιτισμό». Αντιθέτως, η κάπως ασαφής πραγματικότητα που θα ονομάζαμε Δύση και η Ευρώπη θεμελιώθηκαν αποφασιστικά στην αρχαιοελληνική παράδοση, μαζί με τη ρωμαϊκή βέβαια και με τη χριστιανική. Συμφωνώ ότι, από φιλοσοφική άποψη, δε θα πρέπει να είμαστε δογματικά προσηλωμένοι μόνο στη δυτική και ευρωπαϊκή κουλτούρα, διότι υπάρχουν πολλές άλλες παραδόσεις, για παράδειγμα της κεντρικής και νότιας Αμερικής, της εγγύς και άπω Ανατολής, της Αφρικής, κ.λπ. Μέσα στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό, χρειάζεται να επινοήσουμε εκ νέου την ιδιαίτερη θέση της ελληνικής παράδοσης. Μια αφετηρία θα μπορούσαν να αποτελέσουν οι αναλύσεις της «Γενιάς του ‘30», και κυρίως τα κείμενα του Σεφέρη, αλλά οφείλουμε να σκεφτούμε ποιοι είμαστε και πού (θέλουμε να) πάμε, σήμερα και αύριο, για εμάς και για τις επόμενες γενιές που έπονται. Πάντως, τα σύγχρονα μεγάλα προβλήματα είναι πλανητικά, με κυριότερο την κλιματική κρίση, και θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με νέες πολιτικές προτάσεις και δράσεις σε διεθνικό επίπεδο. Η Ευρώπη, παρά την κόπωση και τα προβλήματά της, παραμένει ένα γόνιμο εργαστήριο ιδεών και πρακτικών, μια ελπίδα για το κοινό μας μέλλον.

Ο Μανουέλ Αριάγκα, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης σε Κέμπριτζ και Στερν, θεωρεί την αποστασιοποίηση από τη σημερινή πολιτική διαδικασία μια εν μέρει υγιή αντίδραση και τονίζει ότι ο μόνος τρόπος για να υπάρξει αλλαγή είναι «να βάλουμε τους απλούς ανθρώπους στο τιμόνι του οδηγού» και να μην εμπιστευόμαστε την ελίτ των επαγγελματιών πολιτικών. Πώς μπορούμε άραγε να επανεκκινήσουμε τη δημοκρατία σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον πολιτικής αλλοτρίωσης και αποχής από τα κοινά;

Έχει κάποιο δίκιο ο κύριος καθηγητής. Οι προκλήσεις για τη δημοκρατία στην εποχή μας αφορούν κυρίως τη συντακτική δημοκρατική εξουσία, δηλαδή το πρόβλημα της συγκρότησης νέων, πιο δημοκρατικών θεσμικών μορφών και της θεμελίωσής τους. Ποια είναι η εξουσία ή η δύναμη που συγκροτεί το προς επινόηση δημοκρατικό θεσμικό πλαίσιο; Είναι βέβαιο ότι η δημοκρατία έχει ανάγκη από συνεχή και βαθύ εκδημοκρατισμό. Στην εποχή μας χρειάζεται να επανεπινοήσουμε πολλές πτυχές της δημοκρατικής θεωρίας και πρακτικής, νοηματοδοτώντας εκ νέου την πολιτική. Το κρίσιμο ζήτημα για τη σημερινή και την αυριανή δημοκρατία είναι η σχέση που θα διατηρούν στο εσωτερικό της η ισότητα με την ελευθερία. Πάντοτε χρειάζονται αγώνες και πάλη, κι ακόμη περισσότερο χρειάζεται να μπορεί να εκφραστεί ο κάθε πολίτης, που αισθάνεται αποκλεισμένος από τις πολιτικές των ελίτ. Αυτή η αίσθηση οδηγεί στη διευρυνόμενη αποχή από τις εκλογές και από την πολιτική γενικότερα. Η λύση όμως δεν είναι η αποχή, αλλά η ενεργός συμμετοχή σε κινήματα και σε κοινωνικές διεργασίες, ούτως ώστε να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για προοδευτικές πολιτικές «από τα κάτω», που θα κινητοποιούν τους πολίτες και θα τους φέρνουν «στο τιμόνι του οδηγού».

Τα ΜΜΕ, διαπλεκόμενα με τα κόμματα, έχουν μετασχηματίσει το δημόσιο ήθος σε αδιάντροπη χυδαιότητα. Πώς μπορούμε να υπερβούμε το έλλειμμα ανεξάρτητης και έντιμης ενημέρωσης από τα ιδιωτικά ΜΜΕ, τα οποία παραπληροφορούν τους πολίτες, κρύβουν την αλήθεια και έχουν μεταβληθεί σε συγκατανευσιφάγους που νέμονται το πρυτανείο του κράτους;

Είναι πολύ δύσκολη η αντιμετώπιση της διαπλοκής των ΜΜΕ με την οικονομική και την πολιτική εξουσία. Όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Στην πατρίδα μας το πράγμα έχει παραγίνει τα τελευταία τρία χρόνια με τη διακυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη, με τις λίστες Πέτσα και τη μονοφωνία στην ενημέρωση, η οποία έχει προκαλέσει σημαντικά προβλήματα ως προς τον πλουραλισμό, την ελευθεροτυπία και το κράτος δικαίου. Όλα αυτά επισημαίνονται εξάλλου από διεθνείς θεσμούς και οργανισμούς, που τοποθετούν τη χώρα μας στη «μαύρη λίστα» μαζί με την Ουγγαρία του Όρμπαν και την Τουρκία του Ερντογάν. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν ίσως να αποτελέσουν ένα πεδίο μιας κάποιας σχετικά ελεύθερης και πολύπλευρης ενημέρωσης. Ωστόσο, η θλιβερή αυτή κατάσταση πρέπει άμεσα να αλλάξει, με θεσμικές και πολιτικές πρωτοβουλίες από το σύνολο της αντιπολίτευσης, αλλά και με διαρκή πίεση από την κοινωνία των πολιτών, από ανεξάρτητους φορείς ενημέρωσης και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Είναι μεγάλη ντροπή για την Ελλάδα του 2022 αυτή η πρωτόγνωρη συνθήκη «δικτατορίας» στην ενημέρωση που έχει επιβάλει η κυβέρνηση της Ν.Δ..

Μπορεί η σημερινή παιδεία στη χώρα μας να ελευθερώσει τον άνθρωπο ή παραμένει μια στείρα παιδεία εστιασμένη σε συγκεκριμένες ιδεολογικές προσεγγίσεις, όπως για παράδειγμα η αγιολόγηση της κομματοκρατίας και, στο πλαίσιο αυτό, με προτεραιότητα στην αποδόμηση του ελληνισμού και της προοδευτικής του σημειολογίας;

Η ανθρωπιστική παιδεία φθίνει στην εποχή μας, εξαιτίας της σταδιακής επικράτησης μιας αγοραίας αντίληψης για το τι είναι η γνώση και η επιστήμη. Η επιδιωκόμενη «επιχειρηματικότητα» και «σύνδεση με την αγορά» οδηγούν με γρήγορους ρυθμούς στην εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης. Η υποχρηματοδότηση των Πανεπιστημίων πλήττει πρωτίστως τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, προς όφελος των «τεχνολογικών» σπουδών. Θεωρώ ότι εμπειρίες όπως η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 και η υγειονομική κρίση με την πανδημία που ζούμε αποκαλύπτουν τις ψευδαισθήσεις μιας αφελούς πίστης στην παντοδυναμία του σύγχρονου τεχνικού πολιτισμού. Είναι λοιπόν πιθανό οι νέοι άνθρωποι να αρχίσουν να αναζητούν ένα άλλο μοντέλο ζωής, να επιδιώξουν έναν άλλο τρόπο με τον οποίο να διάγουν τον βίο τους ωραιότερα. Πλάι στις μαθηματικές, φυσικές, βιολογικές και τεχνολογικές επιστήμες, έχουμε εξίσου ανάγκη τη φιλοσοφία, τις λογοτεχνικές σπουδές, τις πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες. Διότι οι ανθρωπιστικές σπουδές συμβάλλουν στην καλλιέργεια του στοχασμού και της κριτικής σκέψης, γεγονός που αποτελεί βασικό όρο για την επιβίωση της κοινωνίας και της δημοκρατίας.

Διάχυτη είναι η αίσθηση των πολιτών πως στην ελλαδική κοινωνία τίποτε δεν καινουργείται προϊόντος του χρόνου, πως οι «σοσιαλιστές» ασκούν θατσερική πολιτική, ενώ η «Δεξιά» πιθηκίζει την καπατσοσύνη των «σοσιαλιστών», πως η Κίρκη της εκλογής ή επανεκλογής τούς κάνει όλους ίδιους. Εκτός πραγματικότητας. Η ελπίδα μέσα σε αυτό το χάσμα πού μπορεί να αναζητηθεί;

Στη ζωή, στην κοινωνία και στην πολιτική δεν είναι όλοι ίδιοι, ούτε οι πολίτες, ούτε οι πολιτικοί, ούτε τα κόμματα. Υπάρχουν σαφείς διαφορές, υπάρχει η αντιπαράθεση της δεξιάς με την αριστερά, η αντίθεση της συντήρησης με την πρόοδο, η σύγκρουση ανάμεσα στο ιδιωτικό συμφέρον και στο δημόσιο αγαθό. Η ελπίδα μπορεί να γεννηθεί ξανά μέσα από την εμπλοκή ολοένα και περισσότερων πολιτών με τους αγώνες, με τα κινήματα, με την πολιτική δράση. Σοφοί σωτήρες και από μηχανής θεοί δεν υπάρχουν. Μεγάλη ελπίδα αποτελεί η νεολαία, οι νέοι άνθρωποι που μεγάλωσαν μέσα στην πολύπλευρη κρίση και επιθυμούν να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Πρέπει να τους δείξουμε εμπιστοσύνη, διότι οι νέες και οι νέοι μπορούν να φτιάξουν μια καλύτερη κοινωνία για το σύνολο. Η πολιτική και κοινωνική ζωή έχει ανάγκη από την ενεργό δραστηριοποίηση όλων μας.

Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξη, η ελληνικότητα θα είναι πάντα προσωπική ανακάλυψη, άσχετη με την τραγωδία του αποτυχημένου κράτους. Το δικό σας ταξίδι αυτοανακάλυψης της ελληνικότητας, ενέχει άραγε και την ενασχόληση με τα κοινά;

Παράλληλα με τη δημόσια παρουσία και δράση, ο καθένας και η καθεμία μας έχει την προσωπικότητά του/της, μπορεί και οφείλει να κάνει τις προσωπικές του/της ανακαλύψεις. Το δικό μου ταξίδι «αυτοανακάλυψης» έχει αρχίσει εδώ και αρκετά χρόνια, περνώντας από διάφορες περιόδους και στάδια. Σήμερα βρίσκομαι σε μια φάση της ζωής μου και σε μια ηλικία που αισθάνομαι έτοιμος να εμπλακώ πιο ενεργά και πιο έντονα στα κοινά, να εκτεθώ ως υποψήφιος σε εκλογές, να προσπαθήσω με όσες δυνάμεις διαθέτω να συμβάλω στην καλύτερη οργάνωση και λειτουργία της κοινωνίας, στην ευημερία των ανθρώπων και του τόπου, στο κοινό καλό. Ορμώμενος από τη Θεσσαλονίκη, που την γνωρίζω καλά, κι έχοντας πάντα κατά νου όλη την Ελλάδα, αλλά και διατηρώντας ανοιχτούς ορίζοντες με την Ευρώπη και τον Κόσμο.

Ευχαριστώ θερμά τον Άρη Στυλιανού για την άκρως ενδιαφέρουσα συνομιλία μας και του εύχομαι από καρδιάς καλή συνέχεια στο ήδη σπουδαίο έργο του!

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Xαίρετε, είμαι ο Ευθύμιος, είμαι φιλόλογος και συντάκτης της πολιτιστικής ιστοσελίδας Thess culture.gr. Aγαπώ πολύ τη μουσική, τις τέχνες, την ανάγνωση και το θέατρο, ενώ συνεντεύξεις μου και κριτικές μου έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στον ηλεκτρονικό τύπο. Διαχειρίζομαι παράλληλα τις σελίδες «Ορθογραφία και ορθοέπεια», «Βιβλιοφιλία και βιβλιολογία» και υπήρξα επί πολλά έτη ενεργό μέλος και συντονιστής στις λέσχες ανάγνωσης των βιβλιοθηκών του Δήμου Κορδελιού- Ευόσμου.