Σπυρος Τσιφτσης : «Στο ντοκιμαντερ ειναι οι ηρωες σου που σε βαζουν στον δικο τους κοσμο, του οποιου ομως ο αποηχος πιθανοτατα μπλεκει με τον δικο σου κοσμο»

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Ο καταξιωμένος σκηνοθέτης Σπύρος Τσίφτσης μίλησε στο «Τhess culture» και στον Ευθύμιο Ιωαννίδη με αφορμή τη νέα του ταινία «Διόνυσος, η επιστροφή». Η ταινία ακολουθεί το παγκόσμιο ταξίδι του Τερζόπουλου, από το χωριό Μακρύγιαλος όπου γεννήθηκε ο τέταρτος γιος ενός Έλληνα μετανάστη από τη Μαύρη Θάλασσα, στο Berliner Ensemble στο Βερολίνο, στη Ρωσία, στην Κίνα, στις ΗΠΑ, στη θεατρική του βάση στην Αθήνα, και τέλος, στους Δελφούς, όπου ξεκίνησαν όλα πριν από 35 χρόνια. Η  ταινία του Σπύρου Τσιφτσή «Διόνυσος, Η Επιστροφή» για τον Θεόδωρο Τερζόπουλο θα προβληθεί δωρεάν στο 22^ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που φέτος πραγματοποιείται διαδικτυακά, στο τμήμα «Ανοιχτοί Ορίζοντες» από την Τρίτη 19 έως την Πέμπτη 28 Μαΐου.

Καταρχάς, πώς πήρατε την απόφαση να ασχοληθείτε με τον κινηματογράφο; Ποιες ήταν οι ταινίες/δημιουργοί, τα σημεία αναφοράς που ενστάλαξαν μέσα σας την επιθυμία να ασχοληθείτε με την έβδομη τέχνη;

Η ενασχόληση με τον κινηματογράφο ήλθε από την πλαϊνή πόρτα. Δεν ακολούθησα επομένως την κλασσική διαδρομή: σχολή κινηματογράφου κ.λπ., (οι σπουδές μου είναι στη διοίκηση επιχειρήσεων). Ήμουνα φανατικός θεατής από πολύ μικρός, στη συνέχεια, ωστόσο, έγινα σινεφίλ και τέλος ήλθε η ενασχόληση με το σινεμά μετά τη θητεία μου πάλι από παράδρομο. Θα έλεγα ότι σε ένα βαθμό έτυχε, εάν δεν πίστευα ότι έτυχε, γιατί ήμουν απόλυτα έτοιμος να μου τύχει. Ταινίες, δημιουργοί, σημεία αναφοράς φυσικά υπάρχουν. Υπάρχουν ταινίες και δημιουργοί που θαυμάζεις, ταινίες και δημιουργοί που σου μιλάνε προσωπικά και το καλύτερο, ο συνδυασμός και των δύο. Το σημαντικό είναι, πιστεύω ότι όλες αυτές οι αναφορές, οι ταινίες, οι εικόνες, οι ήχοι, αν είσαι τυχερός, ξεχνιούνται όταν κάνεις εσύ ταινία. Αυτή η συλλογική ταινία, όμως, που υπάρχει μέσα σου και είναι το απόσταγμα όσων έχεις δει σε τροφοδοτεί όταν κάνεις μια ταινία και σου ξεκαθαρίζει τι έχεις κάνει όταν έχεις τελειώσει. Τουλάχιστον έτσι (ελπίζω και εύχομαι) λειτουργεί σ’ εμένα.

Στο νέο σας ντοκιμαντέρ «Διόνυσος, η επιστροφή»  καταγράφεται το έργο του θρυλικού Θεόδωρου Τερζόπουλου. Πώς γεννήθηκε αλήθεια η συγκεκριμένη ιδέα και πώς εξελίχθηκε στην πορεία το πρότζεκτ;

Το 1989 εχοντας κλείσει μόλις ενα χρόνο δουλειάς στα οπτικοακουστικά, η Λουκία Ρικάκη με σύστησε στο έργο του Θόδωρου Τερζόπουλου μέσα από τα ντοκιμαντέρ που είχε ήδη γυρίσει στην περιοδεία του στο Καύκασο. Με ρώτησε αν θα ήθελα να ακολουθήσω τον Τερζόπουλο στη περιοδεία του στην Αυστραλία. Ακολούθησε το φεστιβάλ Πάτρας όπου ως καλλιτεχνικός διευθυντής σκηνοθέτησε την Αλλα Ντεμίτοβα και παρουσίασε τους Πέρσες με το Άττις. Υλικό και από τα δύο ταξίδια περιλαμβάνεται στο «Διόνυσος, η επιστροφή». Το 2014 ξεκίνησα νέα γυρίσματα με την προοπτική ανανέωσης της θρυλικής σειράς ντοκιμαντέρ «Παρασκήνιο». Δυστυχώς, η ανανέωση δεν ήλθε, αλλά αποφάσισα να συνεχίσω τα γυρίσματα. Στη συνέχεια ήλθε η έγκριση από το κέντρο κινηματογράφου που μου έδωσε τη δυνατότητα να ακολυθησω τον Θ. Τερζόπουλο στη Ταιβάν όπου ανέβασε τη Γέρμα με το εκεί Εθνικό θέατρο και κυρίως στον τόπο καταγωγής του στο Μακρύγιαλο Πιερίας, όπου έγινε και ο αφηγηματικός κορμός της ταινίας.

Ο Διόνυσος, ο Θεός της Καταστροφής και της Αναγέννησης, οιστρηλατούσε συθέμελα την ύπαρξη του μεγάλου σκηνοθέτη. Στην ερώτηση από πού αντλεί έμπνευση ο Σπύρος Τσιφτσής για τις δημιουργίες του, τι θα απαντούσατε;

Καταρχάς να πω ότι είναι λίγο άδικη η ερώτηση. Ο Τερζόπουλος είναι μια μοναδική περίπτωση δημιουργού. Εγώ κάνω ντοκιμαντέρ. Το ντοκιμαντέρ είναι διαφορετική ιστορία από το θέατρο. Οι χώροι, οι άνθρωποι που γνωρίζεις, οι ιστορίες που ακούς, η μουσική, οι προσωπικές εμπειρίες, τα βιβλία, όλα μπορούν να σε τσιγκλίσουν και να γίνουν αφετηρίες για ταινία. Επίσης τα κείμενα, λογοτεχνικά και μη. Οι τεσσερεις μικρού μήκους ταινίες μυθοπλασίας που έχω γυρίσει βασίζονται σε διηγήματα.

Πόσο καιρό σας πήρε άραγε η έρευνα και η τελική επεξεργασία του υλικού σου έως ότου μετουσιωθεί στο ντοκιμαντέρ σας;

Η συγκεκριμένη ταινία είχε την ιδιομορφία ότι τη δούλευα οn & off σχεδόν από όταν ξεκίνησα. Η πραγματική δουλειά στη δομή της ταινίας έγινε από το 2017, που όμως άλλαξε όταν πήγα στο Μακρύγιαλο, το χωριό του Θ. Τερζόπουλου. Εκεί έγινε φανερό ποιος ήταν ο κεντρικός αφηγηματικός άξονας της ταινίας.

Στον κινηματογράφο, και την τηλεόραση ως σκηνοθέτης, δημιουργείς κόσμους, καταστάσεις, και βάζεις τους ήρωές σου μέσα στον κόσμο που δημιούργησες. Πάντα όμως έχεις τη δυνατότητα να ελέγξεις ποιο κομμάτι αυτού του κόσμο θα δουν οι θεατές. Αντίθετα στο θέατρο φτιάχνεις χαρακτήρες που κινούν τον κόσμο. Θα σας ενδιέφερε αναρωτιέμαι να ασχοληθείτε σκηνοθετικά με το θέατρο και την τηλεόραση ή σας ελκύει περισσότερο ο κόσμος του κινηματογράφου;

Νομίζω πως είναι λίγο πιο περίπλοκο. Στο ντοκιμαντέρ μπορεί να είναι οι ήρωές σου που σε βάζουν στον δικό τους κόσμο του οποίου όμως ο απόηχος πιθανότατα μπλέκει με τον δικό σου κόσμο. Στο δημιουργικό ντοκιμαντέρ οι ταινίες είναι προσωπικές. Το περιεχόμενο, οι ιστορίες και κυρίως ο τρόπος αφήγησης είναι ο δημιουργός. Ακόμη και αν η ταινία είναι κατά παραγγελία. Τηλεόραση κάνω από την αρχή, έτσι βιοπορίζομαι και είναι και εκεί προσωπικές δουλειές αλλά με διαφορετικό τρόπο. Είναι διαφορετικές οι ανάγκες, το τι περιμένουν οι θεατές. Στο θέατρο ανέκαθεν με συνάρπαζαν τα παρασκήνια πιο πολύ από τις παραστάσεις, η διαδικασία πιό πολύ από το αποτέλεσμα. Έχω συνεργαστεί σε παραστάσεις κάνοντας συνοδευτικά βίντεο. Αλλά ποτέ δε λες ποτέ. Δε ξέρεις τι μπορεί να σε συγκινήσει σε μια δεδομένη στιγμή, και τι μορφή θα έχει.

Ως θεατής καθώς βγαίνετε από μια κινηματογραφική αίθουσα, ποια στοιχεία πρέπει να έχετε δει στην ταινία που παρακολούθησατε ώστε να φύγετε πραγματικά ικανοποιημένος;

(Να είναι απωανατολίτικη, κεντροευρωπαϊκή ή ρωσική;). Στην πραγματικότητα είναι πολύ ρευστό. Ο τρόπος που εισπράττουμε μια ταινία είναι εντελώς προσωπικός. Μπορεί μια ταινία να είναι αψεγάδιαστη κατασκευαστικά, δουλεμένη, ακόμη και προσωπική και να μη με συγκινήσει καθόλου. Μπορεί μια ταινία να είναι άτεχνη αλλά να φαίνεται το πάθος του δημιουργού για την ιστορία που αφηγείται ή για τη ταινία που έφτιαξε. Ή μπορεί να σε συγκινήσει μια ταινία που βλέπεις ότι δεν θα έχει συνέχεια. Το βασικό είναι ότι έχω καταφέρει να κρατήσω μια παρθένα ματιά θεατή και όχι κατασκευαστή ταινιών. Το χειρότερο που μπορεί να μου τύχει είναι να πηγαίνω σινεμά και να βλέπω την κατασκευή μιας ταινίας. Να μη μου λέει τίποτα άλλο.

Mε βάση την πείρα σας, την πολύπλευρη επαφή σας και τον σύνδεσμο που δημιουργήσατε με τον μαγευτικό οπτικοακουστικό χώρο πώς βλέπετε τη σύγχρονη παραγωγή ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα και κατ΄ επέκταση τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο;

Η παραγωγή ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια ανθεί. Παρά τις αντιξοότητες στα θέματα της παραγωγής και την πολύ λειψή χρηματοδότηση οι ταινίες που φτιάχνονται είναι ενδιαφέρουσες, πλούσιες θεματικά, αρκετά καλές για να επιλέγονται και να συμμετέχουν σε φεστιβάλ σε όλο τον κόσμο.

 Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξη, τι θα λέγατε πως έχετε ξορκίσει με την κυκλοτερή ενασχόλησή  σας με την Τέχνη και δη με την παραγωγή, τη σκηνοθεσία και το μοντάζ σε ντοκιμαντέρ, ταινίες μικρού μήκους και βίντεο-εκθέματα;

(Την εσωτερική μου ανάγκη να ελέγχω τα πάντα;) Κάθε κομμάτι της παραγωγής έχει τις ιδιομορφίες και την ομορφιά του. Άλλες φορές τα κάνεις εξ ανάγκης, άλλες φορές επιλέγεις τι θα κάνεις . Μαθαίνεις μοντάροντας με διαφορετικούς σκηνοθέτες με διάφορους τρόπους δουλειάς όπου πρέπει να προσαρμοστείς σε μια άλλη λογική από το πώς θα το έκανες εσύ, πράγμα που σε βοηθάει να εξελιχθείς ως σκηνοθέτης. Το ντοκιμαντέρ είναι εντελώς διαφορετική λογική και τρόπος δουλειάς από το βίντεο-έκθεμα, οπότε μπορείς να δοκιμάσεις διαφορετικές επιλογές. Στον «Διόνυσο» τα συνδύασα, έκανα έρευνα, σενάριο, μοντάζ, σκηνοθεσία και αρκετή κάμερα και ήχο. Άλλες φορές ως επιλογή, άλλες εξ ανάγκης. Πολλοί μπορεί να διαφωνούν και να προτιμούν να επικεντρώνονται σε λιγότερα. Απόλυτα θεμιτό. Τους ζηλεύω.

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Xαίρετε, είμαι ο Ευθύμιος, είμαι φιλόλογος και συντάκτης της πολιτιστικής ιστοσελίδας Thess culture.gr. Aγαπώ πολύ τη μουσική, τις τέχνες, την ανάγνωση και το θέατρο, ενώ συνεντεύξεις μου και κριτικές μου έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στον ηλεκτρονικό τύπο. Διαχειρίζομαι παράλληα τις σελίδες «Ορθογραφία και ορθοέπεια», «Βιβλιοφιλία και βιβλιογία» και υπήρξα επί πολλά έτη ενεργό μέλος και συντονιστής στις λέσχες ανάγνωσης των βιβλιοθηκών του Δήμου Κορδελιού- Ευόσμου.