ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΤΣΑΡΟΣ : “ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΗΤΑΝ ΡΩΜΙΟΙ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΤΟΥΣ, ΑΛΛΑ ΣΥΝΕΧΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ”

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Ο διακεκριμένος ομότιμος καθηγητής της Μεσαιωνικής Ελληνικής (Βυζαντινής) Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή, Βασίλης Κατσαρός μίλησε στον Ευθύμιο Ιωαννίδη του  thessculture.gr για θέματα που άπτονται του Βυζαντίου και δη της βυζαντινής Θεσσαλονίκης.

Ποιο ακριβώς υπήρξε το κίνητρο που σας ώθησε να ασχοληθείτε σ’ όλη σας σχεδόν τη ζωή με τη μελέτη του Βυζαντινού Πολιτισμού;

Το κίνητρο για μένα ήταν η συμμετοχή μού ήδη από το πρώτο έτος σπουδών μου σε έρευνα  βυζαντινών μνημείων στον Μυστρά και στη Μάνη, όπου βρέθηκα κοντα στα πιο γνωστά ονομάτα καθηγητών και ακαδημαϊκών Βυζαντινολόγων που μου εμφύσησαν την αγάπη για το Βυζάντιο, την τέχνη και τον πολιτισμό του.

Σήμερα, ο μέσος Ευρωπαίος, αλλά πρωτίστως ο μέσος Έλληνας τι θα λέγατε από την πολύχρονη πείρα σας ότι γνωρίζει για το Βυζάντιο;

Ο μέσος Ευρωπαίος ίσως υπερτερεί σε γνώσεις για το Βυζάντιο από τον μέσο Έλληνα, ο οποίος γνωρίζει μόνο μια πτύχη ίσως ιδεολογίας του Βυζαντίου, αυτη της σχέσης με την Εκκλησία και τον Μοναχισμό. Σε καμια περίπτωση φυσικά δε γνωρίζει την ενότητα του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στον απέραντο χώρο του βυζαντινού κράτους (διοίκηση, στρατός, οικονομικά, κοινωνία και ιδεολογίες, καθημερινή ζωή κτλ).

Υποστηρίζεται από ορισμένους ότι το Βυζάντιο δεν ήταν Ελληνικό και δεν αποτέλεσε κανενός είδους συνέχεια της αρχαίας Ελλάδας, πως οι Βυζαντινοί ήταν Ρωμαίοι που συνέβαινε να μιλάνε Ελληνικά και όχι Έλληνες που συνέβαινε να αυτοαποκαλούνται Ρωμαίοι. Θα ήθελα την άποψή σας…

Το Βυζάντιο υπήρξε συνέχεια του ρωμαικού κράτους πάνω σε έδαφος όπου κυριαρχούσε ο ελληνισμός. Ας θυμηθούμε τον αγώνα των μορφωμένων «πατέρων της Εκκλησίας» και του αυτοκράτορα Ηράκλειου, ο οποίος καθιέρωσε ως επίσημη γλώσσα του κράτους την ελληνική γλώσσα. Συνεπώς οι Βυζαντινοί είχαν την αίσθηση ότι ήταν Ρωμαίοι (Ρωμιοί) ως προς την καταγωγή του πολιτεύματός τους, αλλά συνεχιστές του αρχαιοελληνικού πνευματικού κόσμου που δεν τον απαρνήθηκαν ποτέ στην εκπαίδευση και στη διαμόρφωση της πολιτισμικής τους συνείδησης.

Κύριε Κατσαρέ, αφού η ελληνοφωνία μας έρχεται από το Βυζάντιο γιατί στην εκπαίδευση δεν υπάρχουν βυζαντινά κείμενα;

Αυτό θα ήταν ένα καλο ερώτημα προς τους ιθύνοντες του Υπουργείου Παιδείας που διαμορφώνει την εκπαιδευτική πολιτική των προγραμμάτων. Πάντως πιστεύω ότι η ιδεολογική χρήση της ιστορίας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απομάκρυνση των κειμένων της βυζαντινής λογοτεχνίας από τη σχολική πράξη. Όμως για την εξήγηση του φαινομένου, κατά τη γνώμη μου, το ουσιαστικότερο εμπόδιο ήταν η αντίληψη ότι το Βυζάντιο δεν έχει να δείξει αριστουργήματα της Αρχαίας ή της Νεότερης Ελληνικής Λογοτεχνίας, αντίληψη λανθασμένη από άγνοια ή σκοπιμη διαστρέβλωση της πραγματικότητας.

Τι κληροδότησε κατά την εκτίμησή σας  το Βυζάντιο στον δυτικό πολιτισμό και τους Τούρκους;

Στον Δυτικό πολιτισμό πρόσφερε την Αναγέννηση, τη στροφή στη μελέτη των Αρχαίων και του πολιτισμού τους πάνω στα οποία στηρίχτηκε ο ευρωπαικός πολιτισμός με τη συνδρομή βέβαια και των Αράβων που διέδοσαν τα αρχαία κείμενα με τις μεταφράσεις των Αρχαίων στα Δυτικά Πανεπιστήμια, όπου αυτοί είχαν επιρροή.

Ο Πάολο Οντορίκο έχει δηλώσει πως «Η Θεσσαλονίκη είναι η μόνη, η πλέον “βυζαντινή πόλη” σε όλη την Ευρώπη. Ίσως και σε όλο τον κόσμο». Το βυζαντινό παρελθόν της πόλης φαίνεται να αφήνει καταρχήν αδιάφορους τους τοπικούς μας άρχοντες. Πώς θα μπορούσε να αναδειχθεί αλήθεια το βυζαντινό στοιχείο της πόλης; 

O Paolo Odorico συνεργάστηκε μαζί μου για πολλά χρόνια και μαζί οργανώσαμε το πρώτο θερινό Πανεπιστήμιο για υποψήφιους διδάκτορες σε όλο τον κόσμο. Τον γνωριζω πολύ καλά, είναι φίλος όχι μόνο δικός μου αλλά όλων των Ελλήνων.Η γνώση της βυζαντινής Θεσσαλονίκης επιτρέπει σε εκείνον και σε εμένα να αποτιμούμε την αξία των ευρημάτων «του σταθμού Βενιζέλου», διαφορετικά από τους τοπικούς άρχοντες, αλλά και τους σημερινούς πολιτικούς ηγέτες της τύχης και του μέλλοντος των συγκεκριμένων αρχαιοτήτων. Η ιστορία θα γράψει με μαύρα γράμματα εκείνους που θα καταστρέψουν ό,τι θα είναι η ανεκτίμητη αξία για την πόλη στο μέλλον της. Μακάρι να μην το πράξουν. Τα μάτια των συνοδοιπόρων του εργολαβικού κέρδους είναι τυφλά. Η ιστορία θα τους καταγράψει ως «ηρόστρατους καταστρόφους» ενός ετοιμοπαράδοτου πλούτου της Θεσσαλονίκης και για το παρελθόν και για το μέλλον.

Η καταστροφή των ευρημάτων στον σταθμό του μετρό που επιχειρείται θα αποτελέσει –αν τελικά γίνει– αν όχι την… τέταρτη Άλωση της πόλης στον σύγχρονο κόσμο, σίγουρα μια σημαντική λεηλασία στο παρελθόν αλλά και στο παρόν της πόλης. Ποια ειναι η δική σας θέση;

Δε χρειάζεται να λέμε μεγαλόστομους παραλληλισμούς. Η καταστροφή της αυθεντικότητας των αρχαιολογικών ευρημάτων in situ θα ολοκληρωθεί όταν αυτά δε θα γυρίσουν στη θέση τους. Πώς όμως να γυρίσει ένας αρχαιολογικός τάπητας 1500 τετραγωνικών μέτρων στη θέση του; Με τις υποσχέσεις των ανεύθυνων εργολάβων; Όλοι οι ξένοι ειδικοί, όλοι οι Έλληνες ειδικοί έχουν καταθέσει ότι η απόφαση ορισμένων «Λακεδαιμονίων» θα αποτελέσει οριστική απώλεια- θάνατο κάθε πολιτιστικής και οικονομικής εκμετάλλευσης αυτού του θησαυρού που βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη. Θα το πράξουν; Τι να τους χαρακτηρίζει άλλο από όσα γράφτηκαν και ειπώθηκαν από χίλια χέρια και χείλη ανθρώπων που ενδιαφέρονται και πονούν για το παραμικρό εύρημα του παρελθόντος. Όχι για υπόγεια πόλη…Το ανάθεμα της πόλης θα πέσει πάνω τους!

Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξη τι θα λέγατε πως έχει διδάξει η ενασχόλησή σας με το Βυζάντιο στην προσωπική σας ζώη, το οποίο θα μπορούσατε να μοιραστείτε μαζί μας δίκην συμβουλής;

Η μελέτη του Βυζαντίου για μένα υπήρξε μελέτη ενός πολιτισμού ανθρώπων που έζησαν πάνω σ΄ έναν συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο με συγκεκριμένη πολιτική ηγεσία.Όπως οι άνθρωποι έζησαν στην Αρχαιότητα και πορεύτηκαν όλοι οι λαοί μέσα στην ιστορική τους διαδρομή στην Ανατολή και τη Δύση τον Βορρά και τον Νότο, τα βουνά και στη θάλασσα, έτσι λειτουργούσαν και οι άνθρωποι στην κοινωνία του Βυζαντίου. Με χαρές, με λύπες στο λαογραφικό τρίχρονο της ζωής τους (γέννηση, γάμος, θάνατος) με κοινωνικές διαδρομές στην εργασία τους στους αγρούς ή στις πόλεις , στα παλάτια ή τις καλύβες τους. Με άλλα λόγια το ενδιαφέρον μου για το Βυζαντινό άνθρωπο ήταν και είναι ένα ενδιαφέρον για τη ζωή και το έργο των ανθρώπων στη βυζαντινή κοινωνία, για τα έργα των χειρών τους και τα δημιουργήματα του πολιτισμού τους από την πιο απλή ως την πιο εκλεπτυσμένη μορφή της τέχνης τους στον λόγο ή την τέχνη τους. Η συμβουλή μου θα ήταν σε ολους που ασχολούνται με την έρευνα να μετουσιώσουν την αγάπη τους για την επιλογή τους όχι μόνο στη θεωρία αλλα και στην πράξη τους. Γιατί κάθε δημιουργική διάθεση πρέπει να συνδέεται διαρκώς με την καθημερινή πράξη μας, που εντοπίζεται στο μεράκι για την ενασχόληση και όχι για την επιδίωξη υλικών απολαβών από την ενασχόλησή μας. Με άλλα λόγια αυτό που ορκιστήκαμε στην ακαδημαική μας ζωή να ασκήσουμε απέναντι στο χρέος της επιστήμης μας, όταν παραλαμβάναμε τα πτυχία των σχολών μας.

Ευχαριστώ πολύ τον ομότιμο καθηγητή Βασιλή Κατσαρό για την πολύ ενδιαφέρουσα συνομιλία μας.

Συνέντευξη:Ευθύμιος Ιωαννίδης

Xαίρετε, είμαι ο Ευθύμιος, είμαι φιλόλογος και συντάκτης της πολιτιστικής ιστοσελίδας Thess culture.gr. Aγαπώ πολύ τη μουσική, τις τέχνες, την ανάγνωση και το θέατρο, ενώ συνεντεύξεις μου και κριτικές μου έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς στον ηλεκτρονικό τύπο. Διαχειρίζομαι παράλληλα τις σελίδες «Ορθογραφία και ορθοέπεια», «Βιβλιοφιλία και βιβλιολογία» και υπήρξα επί πολλά έτη ενεργό μέλος και συντονιστής στις λέσχες ανάγνωσης των βιβλιοθηκών του Δήμου Κορδελιού- Ευόσμου.